3574672209

162_ _ 6. Uwagi końcowe...

nych, wywiadom towarzyszyły również obawy — zarówno o to, że wywiad nie odda w pełni emocji i przeżyć respondentów, jak i o to, że obecna sytuacja życiowa i zawodowa może wpływać na „zafałszowanie” biografii:

Irena, 45 lat: Myślałam sobie o tym, że nawet taka rozmowa krótka to ona nie daje takiego obrazu ani moich przemyśleń, ani tego, co robię i zastanawiałam się nad tym, że ten obraz może być nie do końca prawdziwy.

Bogdan, 44 lata: ]a mam taki ogólnie rzecz biorąc dołek psychiczny, wiadomo z jakich względów¹ i to w jakimś sensie może się odbić na czymś, bo to nie pozostaje bez wpływu na odpowiedzi.

Pytanie dotyczące oceny wywiadu jako formy zwerbalizowania własnej biografii, w większości przypadków spotkało się z pozytywnym odczuciem — zarówno w odniesieniu do samej metody, dzięki której respondenci mieli możliwość dokonania retrospekcji własnego życia, jak też obszaru tematycznego badań, czyli relacji zachodzących między biografią badanych a sferą ich rozwoju zawodowego.

6.2. Refleksja autorki o badaniach

Doniesienie z badań pragnę uzupełnić o własne refleksje towarzyszące wywiadom w czasie ich trwania i po zakończeniu badań. Cytowany Earl Babbie, zwracając uwagę na etyczny aspekt badań jakościowych, zapytał między innymi, „czy etyczne jest być w jakimś środowisku lub sytuacji i nie angażować się w pełni?”² Być może należy zapytać: na ile i czy w ogóle możliwe jest uczestnictwo w jakiejś sytuacji lub historii ludzkiego życia i nieangażowanie się? W trakcie wywiadów niektórzy respondenci okazywali potrzebę potwierdzenia zainteresowania treścią lub prawdziwością ich wypowiedzi. Wyrazem tego były wtrącenia typu: „prawda?”, „nie wiem, czy o to pani chodzi?”, lub „nie wiem czy to, co mówię, jest ważne?” Takie sygnały wymagały niejednokrotnie zachęty, potwierdzenia zainteresowania treścią, w wielu przypadkach zadawania kolejnych, szczegółowych pytań do wywiadu. Należy również podkreślić,

^: Respondent miał na myśli problemy w pracy, związane z pogorszeniem się relacji z dyrekcją szkoły oraz własną sytuację osobistą, tzn. wychowywanie niepełnosprawnego umysłowo syna.

- E. Babbie: Badania społeczne w praktyce. Przeł. W. Bet kie wic z [i inni]. Warszawa 2004, s. 336.