431984988

ciedlanie otoczenia, musiałoby zostać poddane dalszemu teoretycznemu opracowaniu, gdyby miało objąć również zjawiska uczuciowe i woluntarne, sprawą tą jednak w tym miejscu zajmować się nie będę.

2. Pawłowowska koncepcja zv stosunku do introspekcjonizmu, behavio-ryzmu operacyjnego i ekstrospekcjonizmu. Porównując tak zmodyfikowaną pawłowowską teorię procesu psychicznego z różnymi próbami definiowania tego pojęcia, omówionymi w poprzednich rozdziałach, należy stwierdzić, że różni się ona od nich wszystkich. Nie jest to na pewno ujęcie introspekcjonistyczne. Procesu psychicznego nie uważa się tu za zjawisko niematerialne, nieprzestrzenne, przeciwnie — jest to, zdaniem Pawłowa, proces materialny, przestrzennie rozciągły i zlokalizowany w określonych miejscach ośrodkowego układu nerwowego. Tym, co go różni od innych, nie psychicznych procesów jest jego twórczy charakter, którego wyrazem jest świadomość, a nie to, że jest on „dany w doświadczeniu wewnętrznym”, czy też „dostępny” wewnętrznemu spostrzeganiu. Jest to więc koncepcja typowo „obiektywna”, a nie introspekcyjna.

Jednakże różni się ona bardzo rówmież od prób zobiektywizowania pojęcia psychiki, o których była mowa poprzednio, zarówno od tej, której dokonali amerykańscy behavioryści operacyjni, jak też od próby, reprezentowanej przez radziecką, przedpawłowowską koncepcję ekstrospekcyjną. Wprawdzie można powiedzieć, że i Pawłów pojmował procesy psychiczne „operacjonistycznie”, mianowicie jako „zmienne pośredniczące” w powstawaniu odruchów warunkowych i w różnicowaniu, o ile jednak definicje amerykańskie ustalają tylko zakres pojęć psychologicznych przez określenie związku odnośnych procesów z reakcjami i bodźcami, względnie operacjami wytwarzającymi te bodźce, to pawłowowska koncepcja pozwala te definicje wypełnić treścią przez podanie bezwzględnych właściwości procesów. Są to mianowicie procesy nerwowe, tzn. obok cech psychologicznych muszą posiadać również właściwości fizjologiczne, biochemiczne i biofizyczne i powinny być poddane badaniom wielu nauk, które dopiero dadzą pełne ich poznanie i będą stopniowo

67