4442198608

takich jak: Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”, w uniwersytetach ludowych, w partiach chłopskich i w ruchu spółdzielczym. To było już inne pokolenie, ukierunkowane bardziej ku przyszłości niż grupa starszych działaczy ukształtowanych mentalnie na przełomie wieków.

II wojna światowa i pięcioletnia okupacja niemiecka oraz radziecka unicestwiły całą tę ukształtowaną w międzywojniu strukturę społeczną. W ciągu 6 lat wojny liczba ludności zmniejszyła się blisko

0    6 min osób, z czego prawie 3 min stanowili obywatele pochodzenia żydowskiego. Ponad 10% Polaków straciło życie w wyniku działań wojennych. Tylko w czasie powstania warszawskiego Niemcy wymordowali około 200 tys. mieszkańców miasta. Razem z ludnością unicestwiono cały dorobek materialny i kulturalny stolicy. Przepadły pomniki, dzieła sztuki, zabytkowe kościoły, biblioteki, archiwa, galerie oraz wszystko to, co od pokoleń zgromadziły poszczególne rodziny (korespondencja, fotografie, odznaczenia, dyplomy, porcelana, meble, książki i czasopisma) i co służyło zachowaniu ciągłości i wiedzy o przeszłości zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej. Wojna, powstanie warszawskie, wywózki na Wschód, migracje

1    emigracje pierwszych powojennych lat zmieniły całą strukturę społeczną. Zasady stosowane przez obu okupantów były prawie identyczne. Wywożono na Syberię i do łagrów, osadzano w więzieniach i rozstrzeliwano w pierwszym rzędzie inteligencję lokalną: samorządowców, przedstawicieli administracji państwowej, działaczy organizacji i partii politycznych, duchownych, nauczycieli, działaczy spółdzielczych, aptekarzy, leśników, osadników wojskowych, jednym słowem wszystkich mających ponadpodstawowe wykształcenie, działających publicznie i zaangażowanych społecznie. Cmentarz w Palmirach ilustruje to dzieło zagłady. Okupant niemiecki mordował polską elitę: profesorów, studentów, lekarzy, adwokatów, urzędników państwowych, parlamentarzystów, przywódców partii politycznych, stowarzyszeń społecznych, wybitnych sportowców itp.

Uświadomienie sobie zmian terytorialnych i ludnościowych, które dokonały się w Polsce w latach 1939-1945 wymaga spojrzenia na dwie mapy, jedną z 1939 r. i drugą aktualną. Są one tak różne, że nieprzystawalne. Rzucającą się w oczy zmianą było przesunięcie

94