4442198728

prawa rządzące ich narodzinami i przekształcaniem się pod wpływem określonych okoliczności. Dlatego właśnie jest on w stanie wykazać, że „psychika pszczoły podlega wszystkim zasadniczym prawom psychiki zwierząt”, nawet jeśli introspekcyjny wygląd przeżyć zwierzęcia nie daje się zrekonstruować.

Jakżeż w świetle takiego poglądu na procesy psychiczne przedstawiałby się mechanizm kierowania się wskaźnikami wartości i wskaźnikami działania ? W pierwszym wypadku mielibyśmy do czynienia z uświadamianiem sobie określonych cech przedmiotu korzystnego lub szkodliwego, przy czym świadomość wskaźników korzyści byłaby prawdopodobnie zabarwiona uczuciami dodatnimi, a świadomość szkody — uczuciami przykrymi. Dembowski stoi bowiem na stanowisku, że zwierzę w swym zachowaniu się „unika warunków przykrych lub szkodliwych, wybiera zaś aktywnie warunki przyjemne i pożyteczne” (1946a, str. 189), to zaś znaczy, że postawa zwierząt w^obec przedmiotu jest wyznaczona zarówmo przez procesy poznawcze, jak i przez uczucia. Byłyby to prawdopodobnie takie procesy jak te, które S z u m a n nazywa „poznawaniem emocjonalnym” (por. Szuman, 1955, str. 29) i które uważa za sposób uświadamiania sobie wartości przedmiotu.

Kierowanie się wskaźnikami działania wiąże znów Dembowski, za Kohlerem, z ,,w'glądem” (Einsicht, insight) w sytuację, „co w terminach psychiki ludzkiej nazwalibyśmy zrozumieniem sytuacji lub domyślaniem się” (Dembowski, 1946b, str. 134). Jeśli nawet przeżycie to jest „rozumieniem” tylko „w^r terminach psychiki ludzkiej”, tzn. nie potrafimy powiedzieć — podobnie jak w' stosunku do przeżyć pszczół — jaki jest jego „wygląd introspekcyjny”, to niewątpliwie jest to, zdaniem autora, proces psychiczny. „To nie mechanizm i nie automatyczne odruchy — stwierdza Dembowski komentując zachowanie się małp przy „wglądzie” — to żywe zwierzę, które opanowuje sytuację, z niezliczonego mnóstwa ruchów' możliwych aktywnie wybiera te, które są najbardziej celowe w danych warunkach" (ibid., str., 135). Na tej podstawie można by wysnuć wniosek, że mechanizm kierowania się w-skaźnikami działania polega na uświadomieniu sobie przez zwierze cech przedmiotu, np. narzędzia, po-

106