4442198730

zostających w związku z zadaniem (zrozumienie sytuacji) oraz na uświadomieniu sobie działania, jakie można wykonać za pomocą tego przedmiotu dla rozwiązania zadania, np. dla zdobycia pokarmu (domyślanie się).

Ekstrospekcyjne interpretacje zachowania się zwierząt są niewątpliwie znacznie lepsze i logiczniejsze od introspekcyjnych, ale i one ^są — jak się zdaje — jeszcze zbyt proste. Wywody Dembowskiego stanowią dobrą ilustrację przedstawionej poprzednio tezy o nie-wystarczalności ekstrospekcyjncj terminologii dla badań nad mecha-uizmem zachowania się. Stanowisko, z jakiego Dembowski rozpatruje zachowanie się zwierząt, unika wprawdzie antropomorfizo-wania, właściwego dla introspekcjonistycznych interpretacji, nie wczuwa w zwierzęta ludzkich przeżyć, ale nie potrafi uwolnić się od wczuw^rania w nie ekstrospekcyjnej świadomości, która, choć istnieje niezależnie od introspekcji, to jednak jako taka znana nam jest tylko z własnego doświadczenia wewnętrznego. Gdy rozpatrujemy psychologiczne interpretacje Dembowskiego, nasuwają się poważne wątpliwości, czy mamy prawo stosować terminy ekstrospekcyjne do całego św'iata zwierzęcego i do wszystkich wypadków', w których stwierdzamy zjawiska kierowania się cechami przedmiotów'. Czyniąc tak zakładamy, że 1. każde zwierzę ma zdolność do uświadamiania sobie pewnych zjawisk własnego otoczenia, uraz 2. każdy wypadek kierowania się określonym zjawiskiem musi polegać na tym, że zwierzę uświadomiło sobie to zjawisko. Oba te założenia nie są bynajmniej oczywiste.

Jeśli chodzi o świadomość otoczenia, to wiemy, że istnieje ona u człowieka i jest związana z pracą mózgu, najprawdopodobniej głównie z czynnościami kory mózgowej. Opierając się na rozumowaniu przez analogię, można przypuszczać, że świadomość ekstro-spekcyjna występuje również u tych zwierząt, które posiadają mózg zbudowany podobnie do ludzkiego. Ale już tu pojawiają się pewne wątpliwości. Przyjąwszy nawet, że takie zwierzęta, jak małpy, psy, koty, szczury itd. posiadają zdolność uświadamiania sobie swojego otoczenia, nie wiemy, w jakim stopniu jest ona rozwinięta, wskutek tego zaś nie potrafimy powiedzieć, czy w^r niektórych wypadkach

107