4442198899

przy kierowaniu się nimi w postępowaniu. Odzwierciedlenie — to nerwowy korelat zjawiska, dostatecznie dokładny, aby organizm mógł na jego podstawie „rozpoznać” to zjawisko po określonych cechach i odróżnić je od innych zjawisk, które tych cech nie posiadają. Wydaje się, że z tego punktu widzenia pojęciowe, abstrakcyjne i ogólne poznawanie rzeczywistości przez człowieka zasługuje równie dobrze na nazwę „odzwierciedlania” jak procesy, które rozpatrywaliśmy u zwierząt. Przyjrzyjmy się kilku przykładom, nie kusząc się zresztą o jakiś wyczerpujący przegląd niezwykle skomplikowanej dziedziny ludzkich procesów poznawczych.

Jedną z typowych form pojęciowego procesu poznawczego stanowi poznawanie ilości elementów w zbiorze. Dzieci od I klasy podstawowej uczą się posługiwania pojęciami liczb, a kryterium umiejętności poznawania liczb stanowi dla nauczyciela prawidłowe rozpoznawanie i odróżnianie ilości przez dziecko. Na przykład, uczeń, który już opanował pojęcie liczby „pięć”, potrafi rozpoznać ilość pięciu jednostek w każdym zbiorze złożonym z pięciu członów, niezależnie od tego, czy to będą patyczki czy kasztany, jabłka czy cukierki, a zarazem umie odróżnić takie pięcioczłonowe zbiory od innych, które zawierają mniej lub więcej elementów. Rozpoznanie może być reakcją werbalną, tzn. uczeń może zbiory pięcioczłonowe nazywać liczbą „pięć”, a może to być też reakcja niewerbalna, np. wybieranie pięcioczłonowych zbiorów na polecenie: „Pokaż wszystkie obrazki, na których jest pięć jakichś rzeczy”. Można powiedzieć, że uczeń, który potrafi tak reagować, umie kierować się ilością pięciu jednostek w swoim postępowaniu, i to właśnie stanowi kryterium, że zachodzą u niego procesy poznawania tej ilości. Z czymś podobnym mamy do czynienia przy poznawaniu figur geometrycznych. Kryterium tego, że uczeń umie prawidłowo poznawać np. kwadraty, jest jego umiejętność werbalnego i niewerbalnego rozpoznawania figur o kształcie kwadratowym i odróżniania ich od innych figur, nawet bardzo podobnych, takich jak prostokąty. I tutaj pojęciowe poznawanie wyraża się w kierowaniu danym zjawiskiem, w tym wypadku kwadratowym kształtem, w postępowaniu. Szereg przykładów można przytoczyć również z zakresu reakcji, z którymi spotykamy się przy

195