4442198915

Rozdział I

TERMINOLOGIA INTROSPEKC YJNA

1. Introspekcyjne pojmowanie procesów psychicznych. Rozważania te należy rozpocząć od dokładniejszego zastanowienia się nad kwestią, dlaczego introspekcyjne pojęcia nie nadają się — jak twierdzi dziś wielu psychologów — do badań nad mechanizmem zachowania się. Uwagi, które tu zostaną przedstawione, dotyczą sposobu pojmowania przez introspekcjonistów procesów psychicznych w ogóle, ale odnoszą się one, rzecz jasna, również do procesów poznawczych, stanowiących jedną klasę procesów psychicznych.

Na pewno dużym uproszczeniem byłoby, gdybyśmy uważali poglądy wszystkich psychologów, którzy zasługują na nazwę „intro-spekcjonistów”, za jednakowe, tylko dlatego, że są to poglądy „intro-spekcjonistyczne”. Przedstawicielom psychologii introspckcyjnej wspólne było tylko przekonanie, że procesy psychiczne są właśnie takie, jakimi przedstawiają się człowiekowi w doświadczeniu wewnętrznym, tj. nieprzestrzenne, niematerialne i w tym różne od wszystkich innych zjawisk, ale poza tym różnili się oni bardzo poglądami i na charakter tych procesów i na ich stosunek do intro-spekcji. Można tu wyróżnić dwie grupy poglądów, które określę jako introspekcjonizm skrajny i introspekcjonizm u m i a r k o-w a n y. Introspekcjoniści skrajni wręcz utożsamiali zjawiska psychiczne ze stanami doświadczenia wewnętrznego, umiarkowani natomiast byli zdania, że introspekcja jest tylko swoistym, wewnętrznym spostrzeganiem tych zjawisk, które jednak istnieją również „poza” nią, mają swój niezależny byt i w pewnych warunkach mogą być nie spostrzegane introspekcyjnie, tj. mogą istnieć „pod progiem świadomości” jako psychiczne zjawiska nieświadome. Te dwa po-

19