431984976

Rozdział III

PROBLEM TERMINOLOGICZNY W ŚWIETLE PAWŁOWOWSKIEJ KONCEPCJI PROCESU PSYCHICZNEGO I NIEŚWIADOMOŚCI

1. Pawlowowska teoria procesów psychicznych. Sformułowawszy problem terminologiczny, stanowiący — jak się zdaje — podstawowe zagadnienie w zakresie metodologii badań nad myśleniem jako składnikiem mechanizmu zachowania się, przejdę do omówienia jeszcze jednej koncepcji procesu psychicznego, która dobrze zrozumiana może objąć wszystko to, co jest wartościowe w różnych omówionych poprzednio projektach terminologicznych, a jednak lepiej od nich nadaje się do stworzenia pojęć możliwych do zastosowania w takich doświadczeniach. Jest to koncepcja przedstawiona przez Pawiowa, stanowiąca podstawę jego badań nad wyższą czynnością nerwową. Teoria ta nie jest całkowicie dostosowana do potrzeb współczesnej psychologii, można też stwierdzić, że Pawłów nie wysnuł z niej pełnych konsekwencji metodologicznych, jakie mogłaby ona mieć dla psychologa. Trudno się temu dziwić. Przede wszystkim Pawłów, jak każdy uczony, nie był wolny od ograniczeń związanych z ówczesną tradycją naukową, po wtóre zaś, nie można oczekiwać od fizjologa, aby „odrabiał” za psychologów podstawowe zadania z teorii obcej mu nauki. Pawłów stworzył swą koncepcję procesów psychicznych dla celów własnych, fizjologicznych badań, jeśli zaś wtórnie wysnuł z niej pewne wnioski dla psychologii, to były one połowiczne, ograniczone tradycyjnym poglądem na psychologię jako naukę o „stanach subiektywnych” i nie obowiązują obecnie psychologa, który inaczej patrzy na przedmiot swego badania. Dlatego też koncepcja ta stanowi dla psychologa nie „ostatnie słowo”,

59