431985019

Pozwala to postawić pytanie, w jaki sposób w świetle pawłowowskiej teorii procesu psychicznego można ustawić zagadnienie nieświadomych procesów psychicznych.

4. Procesy nieświadome. Pawlowizm pozwala skonkretyzować problem zjawisk nieświadomych i nadać mu postać przyrodniczą, do czego nie był zdolny Freud, ograniczony sceptycznym realizmem i introspekcjonistycznym modelem procesu psychicznego. Wyjdźmy tu przede wszystkim od uwagi, że pawłowowska koncepcja procesu psychicznego, zmodyfikowana tak, jak to uczynił Tiepłow, zasługuje również na nazwę krytycznego, choć nie sceptycznego realizmu psychologicznego. Także i dla niej proces psychiczny nie jest taki, jakim przedstawia się człowiekowi w wewnętrznym spostrzeganiu, tzn. nie jest nieprzestrzennym zjawiskiem, z istoty swej różnym od materialnych zjawisk naszego otoczenia. Jednakże nie stanowi on, jak dla Freuda, jakiegoś bytu niepoznawalnego, który tylko w celach badawczych traktujemy tak „jak gdyby” był czymś, czym naprawdę zapewne nie jest. Proces psychiczny „naprawdę” jest procesem nerwowym, o swoistym, twórczym charakterze, wyposażonym w określoną „treść psychologiczną” w postaci świadomości otoczenia. Od tej psychologicznej swej „strony” jest on dostępny samoświadomości jako mechanizmowi kontrolnemu i regulatywnemu, lecz za pomocą spostrzegania introspekcyjnego nie potrafimy w pełni poznać jego natury, choćby dlatego, że posiada on również cechy fizjologiczne, biochemiczne i biofizyczne możliwe do zbadania tylko metodami właściwymi dla fizjologii, chemii i fizyki. Krytyczny realizm Pawłowa przeciwstawia się więc sceptycyzmowi Freuda w podobny sposób jak krytyczny realizm współczesnych nauk przyrodniczych przeciwstawia się epistemologicznemu sceptycyzmowi Kanta. Nie sądzimy dziś, tak jak naiwni realiści, że rzeczy otaczającego nas świata są właśnie takie, jakimi je spostrzegamy, tj. masywne, kolorowe, dźwięczące itp., ale też nie stoimy na stanowisku, jakoby „same w sobie” były one niepoznawalne. Współczesna fizyka uczy nas, że sięgając poza doświadczenie codziennego życia można wedrzeć się w utajoną przed zmysłami strukturę materii i pokazuje, że „rzecz

82