431984984

z pracy O ośrodku pokarmowym, w której Pawłów określa procesy psychiczne — w danym wypadku idzie o wrażenia smakowe — jako i,pewne podrażnienia nerwowe, które stają się stanami świadomości”. (1952, str. 142). I tutaj procesy psychiczne są pojęte jako materialne „podrażnienia nerwowe”, ale takie podrażnienia, które „stają się stanami świadomości”, tzn. całość procesu psychicznego jest rozumiana jako kompleks złożony z komponenty nerwowej i nadbudowanego na niej stanu świadomości.

Tę zasadniczą myśl, że świadomość nie jest osobnym procesem, czy — jak się wyrażał Pawłów — nie posiada „samodzielnego, odrębnego istnienia” (1952, str. 512), ale stanowi tylko składowy element procesu psychicznego, można jeszcze uwypuklić, poddając ją pewnemu przeformułowaniu. Mianowicie, taki „niesamodzielny składnik” procesu da się określić również jako jego właściwość, pozostająca w takim stosunku do złożonego układu pobudzenia i hamowania, jak cecha przedmiotu, np. kształt czy barwa, do swego materialnego podłoża. W tym ujęciu proces psychiczny opisalibyśmy po prostu jako proces nerwowy, wyposażony w „cechę świadomości” lub — krócej — proces psychonerwowy. Nie należy jednak mieszać tego pojęcia z „psychonerwowymi procesami” B i e-r i t o w a, które mają stanowić, zdaniem tego autora, swoistą i nie podlegającą prawidłowościom odruchowo-warunkowym formę mechanizmu ruchów dowolnych (por. Sieliwanow, 1954, str. 344).

Podkreślić przy tym trzeba, że świadomość stanowi, według Pawłowa, istotną cechę procesów psychicznych i to istotną zarówno w znaczeniu logicznym, ponieważ ona właśnie stanowi

0    różnicy między procesami psychicznymi i apsychicznymi, jak też istotną z przyczynowego punktu widzenia, gdyż procesy psychiczne mają, zdaniem Pawłowa, swoisty przebieg i swoiście wpływają na zachowanie się. Taki pogląd zawiera znana i często w różnych kontekstach cytowana wypowiedź Pawłowa na temat sposobu, w jaki należałoby z przyrodniczego punktu widzenia pojmować świadomość

1    procesy nieświadome. Mianowicie, całokształt wyższej czynności nerwowej składa się z dwóch rodzajów procesów nerwowych, świadomych, psychicznych oraz nieświadomych, tj. czysto nerwowych

63