1194638957

Rozdział III. Problem ukraiński a sprawa przynależności państwowej Bukowiny i Besarabii

Wśród obszarów, które w wyniku I wojny światowej zmieniły swoją przynależność państwową znalazły się Bukowina i Besarabia. Do obu tych terytoriów w różnych okresach zgłaszał pretensje narodowy ruch ukraiński. Ostatecznie kraje te. w wyniku stabilizacji granic europejskich w ramach systemu wersalskiego, weszły w skład Królestwa Rumunii.

Dla przedstawicieli wielkich mocarstw obradujących w Paryżu, problem ów dotyczył dwóch odrębnych zagadnień. Pierwszy z omawianych obszarów - Bukowina. wchodził w zakres spraw związanych ze spadkiem po rozbitej monarchii austro-węgicrskiej. należącej do obozu pokonanych państw nieprzyjacielskich, drugi z nich. Besarabia. łączył się z kwestią skomplikowanych stosunków na terenie byłego Cesarstwa Rosyjskiego - sojusznika Ententy, rozdzieranego rewolucjami. wojną domową i ruchami narodowowyzwoleńczymi. Obie sprawy powiązane były faktem, iz w ramach prac Konferencji Pokojowej, zaliczono je do kompleksu problemów związanych z zagadnieniem przyszłych granic Rumunii²*⁵.

Do roku 1775 obie te prowincje, wówczas stanowiące częsc Hospodarstwa Moł-dawskiego, były lennem Imperium Osmańskiego. W tymże roku od Mołdawii oderwana została północna częsc kraju - Bukowina - i weszła w skład monarchii habsburskiej. W roku 1812. po wojnie rosyjsko-turcckiej. od hospodarstwa odłączona została Besarabia, stając się gubernią Imperium Rosyjskiego. Stan ten, z wyjątkiem zmian granicznych w Besarabii w latach 1856-1878. przetrwał do roku 1918. Stosunki etniczne w obu tych krajach, jak zwykle w prowincjach kresowych, były skomplikowane. a każda ze stron usiłowała przedstawić je w sposób dla siebie korzystny²*⁶.

295    W trakcie prac przygotowawczych prowadzonych dla potrzeb amerykańskiej delegacji na Paryską Konferencję Pokojowy sprawy związane z Rumunią badano w ramach kwest ii bałkańskich. W zakres tych studiów wchodził także problem Bukowiny i Besarabii. Zagadnienie Besarabii opracowywał profesor W. A. Reed. Temat ten był także przedmiotem prac w ramach spraw austro-węgierskich oraz rosyjskich. PPC. 1.1. s. 68.82. Przygotowywane wnioski były korzystne dla Rumunii. Por. Sceleton Draft oj Ptace Tnaty. gdzie m.in. pisano: .The independent Moldavian Republic in Bessanibia purports to have been united with Roumania" Ibidem, s. 312.

296    Według spisu ludności z 1910 r. na Bukowinie na obszarze 10 441 km³ na 990 tys. mieszkańców było 503 tys. Ukraińców, skupionych głownie na połnocy i 273 tys. Rumunów, posiadających

Narodowy ruch ukraiński przed I wojną światową w Besarabii prawie nie istniał. Prowincja ta jest więc przedmiotem niniejszych rozważań nic tyle ze względu na jej ukraiński charakter etniczny, którego nie posiadała, ile raczej z uwagi na fakt. iz pewne, zresztą słabo podtrzymywane pretensje, zgłaszała don URL^W. Sprawa Bukowiny kształtowała się nieco odmiennie. Północna częsc kraju, zasiedlona przez zwartą większość ukraińską, graniczyła z ożywioną ukraińskim duchem narodowym Galicją Wschodnią. Ukraińcy galicyjscy juz przed I wojną światową domagali się utworzenia w ramach Austro-Węgier ukraińskiego kraju przewagę na południu, poza tym żyło tam 168 tys. Niemców. 36 tys. Polaków i 10 tys. Węgrów. W Balccrak. Zjednoczenie ziem rumuńskich fesienią 1918 r.. „Z dziejów stosunków polsko-radzieckich I rozwoju wspólnoty państw socjalistycznych*, t. XX. 1980. *. 5. Autor ogólny liczbę ludności Bukowiny ocenia na 811 tys.. ale jest ona niezgodna z sumą uzyskaną po dodaniu podawanych przez niego liczb określających poszczególne narodowości zamieszkujące ten kraj. W niniejszym rozdziale, z braku innych danych całościowych, przyjąłem więc wysokosc 990 tys. mieszkańców, uzyskaną przez dodanie liczb cząstkowych odpowiadających ilości osob należących do poszczególnych narodowości. T. Dąbkowski (Ukraiński ruch narodowy w Galicji Wschodniej w 1912-1923. Warszawa 1985. s. 28) podaje jedynie liczebność ludności ukraińskiej na Bukowinie, określając ją na 298 tys. $. Dnistrianskyi (op. ci!.. v Ul) podaje, iz w okręgach Kotzman (ukr. Kicman. rum. Cozmeni). Zastawna. Waschkoutz (ukr. Waszkowcy. rum. Vascauti). Wiznitz (ukr. Wiznica. rum. Vijoiia) i części okręgów Czerniowce. Kimpulung. Radowcc. Sret. Suczawa. Storozynicc - tzn. na obszarach, których domagali się Ukraińcy, stanowili oni 69% ludności, obok 0.8% Rosjan. 4.1% Połakow. IS.6%Zydow. 5% Niemców. 4.8% Rumunów.0.4% Węgrów. Według raportu konsula polskiego wKiszyniowie. Marcina Uzdowskiego. X12 VIII1931 r. w Besarabii w chwili przyłączenia do Rosji w 1812 r. żyło 200 tys. osob. Spis rosyjski z 1897 r. wykazał na I 936 200 ludności 921 tys. (47 48%) Mołdawian (tzrt Rumunów), 382 tys. (20%) Ukraińców. IS6 tys. (8%) Rosjan. 288 tys. (12%) Zydow. 104 tys. (5.3%) Bułgarów. 60 tys. (3.1%) Niemców. 57 tys. (2.8%) Gagauzów. 8.7 tys- (0.45%) Cyganów. 11.7 tys. (0.6%) Polakow. 2,1 tys. (0.11%) Ormian. 2.7 tys. (0.14%) Greków. 3 tys. (0.15%) innych. Dane rumuńskie z 1919 r. wykazywały Mołdawian 1683 tys.. Ukraińców 256 tys.. Rosjan 134 tys.. Zydow 222 tys., Bułgarów 147 tys.. Niemców 73 tys.. innych 68 tys. Razem - 2627 tys.). Tomaszewski. Kwestid n*inxlowa w Rumunii w 1931 r. w raportach polskich konsulatów i poselstw. „Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej*, t. XX. 1984. s. 196-199: S. Dnistrianskyi (op. cit.. s. 109-110) stwierdza, iz w Besarabii istniały wyspy ludności ukraińskiej na obszarze rumuńskim i odwrotnie. W wyspach tych żyło ok. 145 tys Ukraińców, reszta zas na zwartym obszarze ukraińskim. Względną większość Ukraińcy posiadali w dystrykcie Akerman (27% Ukraińców. 10% Rosjan. S% Zydow. 16% Niemców, ponad 16% Rumunów. 21% Bułgarów. 4% Turków - prawdopodobnie chodzi o Gagauzów P.Z.). a w dystrykcie Chocim (rum. Khotine) większość absolutną (53% Ukraińców, ponad 6% Rosjan, ok. 16%Zydow. 24% Rumunów). Ukraińcy domagali się w związku z tym obszarów do linii: na pn. od izmaił. na pn. od ujścia Dniestru, dalej do Dubossary. potem z liczny mi zakrętami do linii działu wód Dniestru i Prutu i dalej granicą Besarabii w pobliże Nowosielicy. W. Balcerak (op. cit.. s. 5) podaje jedynie, zc w roku 1915. w Besarabii. na obszarze 44.4 tys. km^J. żyło 2314 tys. ludzi.

297 Oficjalne pretensje do Besarabii zgłosił minister spraw zagranicznych rządu hetmana Pawła Skoropadskoho Dmytro Doroszcnko (Skoropadskyj sprawował władzę na Ukrainie przy poparciu Niemców od 29IV do 16 XI1918 r.). Nic natrafiłem na żaden siad oficjalnie zgłaszanych przez jakikolwiek późniejszy rząd URL roszczeń do tego obszaru. Por. R. Tor/ecki. Kwestia ukraińska ... s. 22-23.

93