456719637

zbiorowisku: przedszkolu, świetlicy szkolnej, na koloniach, zimowiskach Związane jest to ze zmianami funkcji rodziny, wzrostem zatrudnienia kobiet, postępującą instytucjonalizacją wychowania. Tryb Życia dziecka w większości tych instytucji „czasu wolnego" jest dość specyficzny. Ograniczają one w znacznym stopniu swobodę i inwencję dziecka. jego możliwości ruchu w przestrzeni. operują najczęściej terenem zamkniętym, ale jednocześnie społeczność dziecięca jest tu w znacznym stopniu zdana na siebie samą i musi jakoś sama sobie wypełniać czas w miarę swych mo/Jiwości. Życic „w koszarach” duży ch grup dziecięcych o zróżnicowanym pochodzeniu społecznym sprzyja rozbudowie podkultuw dziecięcej, przesądzając jednocześnie o jej ks/ialcic i charakterze, wyjaławiając ją z jednych wzorów zachowań, upowszechniając zaś inne i w zmagając zainteresowanie nimi. Zanikają między innymi zabawy produkcyjne, co związane jest z większą obfitością gotowych zabawek, a także zabawy ruchowe i sprawnościowe. co jest związane z licznymi zakazami z dziedzin) bezpieczeństwa dzioci (na przykład zakaz wchodzenia na drzewa) lub z dziedziny ochrony przy rody (na przykład zakaz budowy s/aiasów na koloniach).

Wyczerpująca analiza tych przemian i odrębności podkultury dziecięcej wy magałaby osobnego opracowania, przerastającego ramy tego studium Jednakże nic tylko przedmiot badań, to jest środowisko dziecięce, jest wartością odmienną Porównując obrazy podkultury dziecięcej przedstawione w twórczości Korczaka z tynu. które charakterystyczne są dla współczesności, dostrzegam) także znaczne różnice założeń, jakie przyświecały badaczowi, jego koncepcji i wizji dziecięcego świata. Porów nanie tych wizji będzie jednak ef ektywniejsze w ostatniej części opracowania, po przedstawieniu drugiego typu zastosowań podkultury dziecięcej, gdzie produkty jej ulegają modyfikacji i dopiero w tej formie uczcsuiiczą w budowie Korczakowskiego świata przedstawionego

Drugim sposobem ukazy w ania folklom dziecięcego w twórczości Korczaka będzie przetworzenie, wykorzystanie jej składników jako materiału fabularnego. konstruującego wątki lub sceny poszczególnych utworow Znaczna część utworów literackich Korczaka wyrasta ze świata marzeń i rojeń dziecięcych, z dziecięcych ..snów o potędze" lub też dziecięcego myślenia utopijnego, konstruującego idealne rozwiązania najważniejszych problemów. Marzenie o posiadaniu władzy królewskiej, siły czarnoksięskiej lub też sławy jest naturalna kompensacją słabości i zależności, jaka dziecku w życiu doskw icra. Z podobny ch źródeł wywodzą się pomy sły banku dla dzieci, tak jak i pomy sł, żeby dorosły mógł zamieniać się w dziecko, a dziecko w dorosłego, po to. by łatwiej było się nawzajem zrozumieć Motyyvy te zresztą pojawiły się w wielu utworach współczesnych Korczakowi. Postać dziccka-władcy czy dziccka-wyzwolicicla. dziecięce utopie, związki i organizacje były dosyć uprzywilejowanymi tematami w okresie międzywojnia. Podejmowali je na przy kład Juliusz German. Halina Górska. Helena Bobińska. Kornel Makuszyński. Edward Słoński. Zazwyczaj jednak były one realizowane w konsekwentnej formule baśni lub też stanowiły oprawę dla pouczeń dydaktycznych kierowanych pod adresem samych dzieci. Żaden też z autorów nic poddał tego świata nu rżeń tak okrutnej i bezwzględnej wciyfikacji, nic pokazał ich tnrcżwej i literalnej konfrontacji z życiem ani ich nieuniknionego bankructw a

Kompromitacja życzeń utopijnych odbywa się u Korczaka przez ich skrupulatne spełnienie i ukazanie ich skutków zamiana szyldów sklepowych, chodzenie tyłem, drzewa rosnące do góry korzeniami itp. Obrócenie w dosłowność .iwiata na opak", ukazanie jego konsekwencji w kategoriach realiów życiowych sprawi, że jego śmieszność przestanie śmieszyć i że objawi się on samemu pomysłodawcy jako głupi a nawet niebezpieczny. Naiwność Maciusia oraz głupota próżność i zachłanność Felka, bezmyślność i kłótliwość innych dzieci sprowadzą klęskę na kraj. a naiwne, hidycznc czary Kajtusia me przy niosą tuko mu radości, lecz spowodują szkody i popłoch.

Elementy podkultury dziecięcej bywają też u Korczaka przenoszone do świata dorosłych, zazwyczaj w funkcji kaiykatury. Karykaturalne postacie dorosłych używać będą dziecięcego języka i infantylnych wykrętów: „Panic sędzio, my wcale nic uparte”, „My mc naumyślnie”¹⁹ Opisanie działalności rady nunistrów w kategoriach zachowań dziecięcych i dziecięcego języka nada temu gronu charakter groteskowy, śmieszny i budzący politowanie (pod-kradaiuc cygar i wina umierającemu królowi). Przy opisywaniu świata wladzy ucieknic się Korczak do chwytów rodem z dziecięcej makabreski, ponieważ niektórzy królowie murzyńscy nic mogą się powstrzymać od ludożcrstwa, przywożą sobie w tajemnicy beczkę solonych Murzy nów i dokarmiają się nimi po cichu. Skierowani do szkoły dorośli wraz ze statusem ucznia przejmują repertuar sztubackich wygłupów i figlów: podstawiają sobie nogi, dokuczają, psocą lub przeciw nie, wchodzą w role kujonów, lizusów i skarżypytów.

Kreśląc świat „wyglupialski”. jak cłiętnic nazywają go współczesne dzieci, Korczak sięga więc do innej dziedziny podkultury dziecięcej, do mechanizmów profanacji, groteski, makabreski, jednakże tylko do mechanizmów, bez przytaczania bezpośrednio jej wytworów. Jednocześnie zaś dystansuje się do tego świata, spogląda nań krytycznie, podobnie jak krytycznym spojrzeniem obdarza postać wesołka, błazna, fantasty i łgarza w zbiorowości dziecięcej (Fil w Bankructwie..., Felek w Maciusiu..., Wiszniewski w Kiedy znów będę mały) określając go jako takiego członka zbiorow ości, któty ma pomysły do zabawy, ale sam każda zabawy popsuje²⁰.

Składnik, który we współczesny ch opracowaniach o podkulturze dziecięcej będzie eksponowany bodaj najsilniej, składnik ludyczny, bynajmniej nic znajdzie się w punkcie centralnym w Korczakowskiej koncepcji dziecka. Podczas gdy ('icślikowski napisze: „wszystko, co dzieci same stworzyły, co przejęły od innych i co dorośli wymyślili dla nich najlepszego, służy przede wszystkim zabawi e’*²¹. to Korczak widzi w zabawach dziecięcy ch ty lko namiastkę życia, konieczność wywołaną brakiem lepszych możliwości. „Dajcie dziecku kuca. a nic

\⁹ Kopuł Czarodztt). Wmz*w* 19«) *.126-128.

²⁰ Kiedy z»&» bfd* maty. op.cil

²* Wtoika zabawa, op.cil. *.13.

29