456719638

pcituam popularnych zespołów muzycznych, a takZc takie, których dzieci nauczyły się od rówieśników, znajomych, w rodzinie — te, które spodobały się int i które udało im się zapamiętać.

Wśród różnych tematów i stylów piosenkowych w dziecięcym obiegu są także tak zwane ..piosenki smutne". One to właśnie są przedmiotem niniejszego opracowania, stawiającego sobie za cel analizę ich treści i formy, a także refleksję nad icłi pochodzeniem oraz drogami, jakimi trafiły one do dziecięcego repertuaru. Teksty, o których będzie mowa poniżej, zostały zebrane przez studentów UW podczas praktyk pedagogicznych.

Wspólną cechą wszystkich przedstawionych tekstów będzie obecność w nich cierpienia ludzkiego, bądź to fizycznego, bądź psychicznego, stanowiącego główną oś treściową ulw om. Cierpienia, a więc kategorii dość zaskakującej na tle potocznych wyobrażeń o potrzebach dzieciństwa, dziecięcych upodobaniach. treściach folkiom dziecięcego¹

Piosenki były przepisywane lub nagrywane na magnetofon wśród uczestników kolonii letnich na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Zbieranie materiału zakończono jesienią 1981 roku Informatorami byli przeważnie chłopcy ośmio- dziesięcioletni, z różnych miejscowości i środowisk społecznych, a materiały zbierano bezpośrednio po powrocie z kolonii. Korzystano także z zeszytów z piosenkami, prowadzonych przez niektóre dzieci. Spośród piosenek zebranych tą drogą wybrano teksty moż.liwic kompletne pod względem kompozycyjnym i fabularnym, a spośród nich wzięto pod uwagę osiem utworów, które powtarzały się rcijczęścicj, co wskazywało na fakt. że znane są one powszechnie.

Na pytanie, skąd te piosenki znają, dzieci odpowiadały bez wyjątku, że nauczyły się ich od innych dzieci lub na innych koloniach. Te wy znania również wskazy wałyby na stopień zakorzenienia interesujący ch nas utworów w podkulturze dzieci Jednakże treść i forma tekstów wskazywałyby raczej na to. że nic są one autonomicznym produktem twórczości dziecięcej; wyglądają raczej na zapożyczone czy przyswojone przez folklor dziecięcy

Można jednak domniemyw ać, że drogi przenikania tych tekstów do podkultury dziecięcej są ty powe — takie, jakie wymienia w swoich opracowaniach Dorota Simonides — to jest że poprzez dorosłych, rodziców , dziadków, rodzeństwu. techniczne środki przekazu docierają one do daoci bądź z kultury masowej, bądź to z innych podkultur Występowanie w repertuarze dziecięcym piosenki rzewnej również jest zjawiskiem dość powszechnym, chociaż Dorota Simonides nic przytacza takich tekstów w swoich zbiorach repertuarowych. Pamiętamy z własnego dzieciństwa teksty takie, jak Śliczna Kraka* tanka (wspomina tę piosenkę Melchior Wańkowicz w Zielu na Kraterze²) lub Cyganka siada, karły rozkłada. We wspomnieniach Włady sława Żelazko —jednego z wychowawców.

pracownika domu dziecka w okresie międzywojennym — znajduje się zapis, te „chłopcy mieli swą ukoclianą Pieśń o CzabakiA, którą śpiewali na baczność.

7. przejęciem, ze łzanu w oczach i traktowali jak swój hymn^{3 4}

Informatorzy nasi, określając swoje piosenki, także posługiwali się niekiedy słowem „hymn". Oznaczało to „ulubioną piosenkę grupy, bardzo często śpiewaną, rodzaj szlagieru. przebój sezonu". Spostrzeżenie zaś wychowawcy w dość istotny sposób akcentuje nastrój powagi i przejęcia, dużego napięcia uczuciowego, jaki towarzyszył wykonywaniu piosenek przez dzieci Podkreślam ten fakt również, i ja. dlatego, te sam zapis tekstowy utworów wywołuje u dorosłego, profesjonalnego słuchacza wrażenie najczęściej komiczne przez swą nieporadność językową, błędy stylistyczne i nieodparte skojarzenia /. kierem Wydaje mi się jednakże, że właściwe zrozumienie funkcji psycłtologłc/ncj tych utworów możliwe jest tylko pod warunkiem ucliylcma postawy śmiechu i potraktowania ich rów nic pow ażnie, jak traktują je dzieci same Przystępuję teraz, do prezentacji kolejny ch tekstów.

I    Nad strumieniem, nad potokiem

SzJa sierota wolnym krokiem

Na swej matki grób.

Na swej matki grób.

Kiedy przyszła do cmentarza.

Zapy tała się grabarza.

Gdzie jej matki grób.

Gdzie jej matki grób

Pójdziesz w prawo, pod brzozami.

Obsadzony jest różami.

Twojej nutki grób.

Twojej matki grób.

Matko, matko, wstań.

Ojciec nie jest sam.

A macocha bije łaje.

Rano budzi, jeść nic daje.

Matko, matko, wstań!

Są na święcie takie dzieci.

Wyrzucane jak na śmieci.

Niekochane są.

Niekochane są.

Tekst ten najmocniej jest osadzony w dziecięcej tradycji literackiej i najbardziej dziecinny w swojej atmosferze Podnosi on topos sieroctwa, odwie-

33

1

* C. T. KingMon. The TtagK Modę in CMdren't Literatur*. „Tcachcn College Pt oj". New Yotk and London 1974.

2

M. WłAkowiez. Ziele na kraterze. Wjtwaw* 1964.

3

¹ Piosenka U /najJujc no w nagtanisdi S Grzesiuka

4

W! Żelazko. (w) Samorząd uczmowtit w lytuw.e wychowawczym Korczaka Red A. Kamiński. Wiiuiwi 1962.