4597124135

. Postulaty badawcze

Niniejsze uwagi o staropolskiej praktyce mierniczej mają harakter wstępny. Pozostaje jeszcze wiele nie tkniętych rodeł. Metodyka studiów nie została dotąd wypracowana. Ponieważ znamy zaledwie fragment materiałów źródło-ych, należy w przyszłości kontynuować przegląd ksiąg odkomorskich z XVIII w., uzupełnić luki ksiąg poznań-kich dokumentami sąsiednich ziem oraz zapoznać się wcześniejszymi materiałami granicznymi. Źródła te po-woliłyby zbadać rozwoj techniki rozgraniczania i związa-ych z tym pomiarów od najdawniejszych czasów do końca VIII w. Obok analizy materiałów granicznych należy ównież zwrócić uwagę na inne wzmianki o pomiarach pozostałych seriach ksiąg sądowych. Dopiero pełne wy-zerpanie tęgo materiału pozwoli nam właściwie ocenić po-iom techniczny i zakres mierniczej obsługi gospodarki •jskiej.

W zakresie metodyki badań należy wypracować sposoby dania opisów topograficznych, na które do tej pory nie wrócono uwagi w badaniach z zakresu historii geodezji, ‘ardzo pożytecznym źródłem pomocniczym przy badaniu artości opisów topograficznych będą najstarsze plany

gruntowe. Ponieważ przemiany topografii w XVII i XVIII w. są niewielkie, uda się zapewne odnaleźć na planie i w opisie wspólne elementy. Zaistniałyby wtedy możliwości pośredniego zastosowania metody kartome-trycznej do badania opisów topograficznych duktów granicznych. Mapy gruntowe z przełomu XVIII ,i XIX w. ułatwią konfrontację opisu granicy z terenem, na którym prowadzono granicę i lokalizację niektórych historycznych szczegółów w polu.

Badanie wytworów akcji pomiarowej na gruncie jest ważnym postulatem metodycznym w studiach nad historią geodezji. Rozpoczynając od końcowego produktu — najczęściej mapy — badamy retrogresywnie kolejne etapy prae i dochodzimy zawsze do terenu, który był przedmiotem pomiaru. Wizja terenu dopomaga nie tylko do zrozumienia problemów technicznych pomiaru, rekonstrukcji środowiska, lecz także prowadzi do odkrycia zabytków geodezyjnych. Do najdawniejszych zabytków zaliczylibyśmy dawne znaki graniczne, które są najstarszym typem punktów pomiarowych. Znakom tym należy się zainteresowanie i opieka ze strony geodetów. W porozumieniu z Radą Ochrony Przyrody można by otoczyć ochroną dawne naturalne i sztuczne znaki graniczne.

PRZYPISY

*) Pierwsza i najstarsza księga — Poznań 790 — z lat 1564—72 awiera na 102 kartach akta od nr l do nr 44. Została zaprowa-zona za czasów podkomorzego Jana Konarskiego i komornika ndizeja Miaskowskiego. W tym czasie urząd po Konarskim objął akub Rokossowski.

Druga księga — Poznań 792 — obejmuje lata 1612—1616 i zawiera 163 kartach akta nr 156—197. Podkomorzym był Stanisław Po-uticki, komornikiem — Tomasz Srzemski.

Księga podkomorska — Poznań 793 — liczy 120 kart z aktami r 198—207 z lat 1616—17. Podkomorzy — nadal St. Potulicki. omornik graniczny — Albert Chudzyński.

Księga — Poznau 794 — zawiera i>j kart i akta nr 207—224 z lat 619—23. Urząd podkomorzego sprawował Andrzej Pierzchllński, omornik — Adam Kuniński.

Księga — Poznan /jo — spisana w latach 1627—1633 obejmuje 150 art z aktami nr 225—251. Podkomorzym był wówczas Maciej tamecki, kcmormkiem — Adam Kuniński.

Księga — Poznań 796 — zawiera na 41 kartach akta nr 252—262 pisane w latach 1658—61. Została zaprowadzona za czasów pod-omorzego Jana Opalińskiego i komornika Jakuba Wilińskiego, est ostatnią księgą z XVII w.

Wszystkie przytaczane księgi przechowywane są w Wojewódzkim rchiwum Państwowym w Poznaniu.

•) Na podstawie własnoręcznej notatki Floriana Smilewskiego ks ędze — Poznań 794 — f 5j v.

*) Kalisz 1, r. 1559—1586; Kalisz 2. r. 1588—1599.

*) „Liber... Stanislal de Potulice Potulicki succamerarii... gene-so Thoma de Bukowiec Srzemski camerario vices eius ndminl-trantes”. Poznań 792, karta tyt.

„Liber.... Stanislai de Potulice Potulicki succamerarii... Alberto budzyński camerario et notario castrensi Posnanięnsi vic*;gerente". oznań 793, karta tyt.

. coram... Miaskowski camerario lurato et a Sacra Maiestate egia surrogato, generosi Joannts Conarski succamerarii terrestris osnanicnsis ln praesentla quoque providi Felicis ministerialis..." oznań 790, £ 1, r. 1564.

•) Por. M. Paciorkowski. Reguła processus granitialis campestris egni Poloniae. Typis Clari Montls Częstochoviensis A. D. 1749. tanisław Laguna. O prawie granicznym polskim. Warszawa 1875.

•> Świadczy o tym formuła wyroku: ..Z oglądania znaków gra-cznych od strony powodowej i też pozwanej okazywanych mając ana Boga 1 sprawiedliwość Jego i prawa koronne przed oczyma wyml obaczywszy i uznawszy lepsze być znaki graniczne strony zwanej aniżeli strony powodowej..." Poznań 790, £ 8, r. 1565. ^ł) „...ministerialis preafatus ius restituendo ex factis huius modi ramciebus attestatus est et recognovit... circa ultimum et finałem opulum supra fluvium Warta errectum et dacentem. Nam in edium fluvium in quo nngularis scopulus extat... ingredi propter mpetum ct profunditatem aquae non licult..." Poznań 793, £ 14 v. 15*34.

•) .....in sllva praefata qułndeelm scopulos parletales renovavit,

ecit..."

„...in eodem palude tres scopulos parletales bene notabiles... ecit, sippavit...” Poznań 790, £ 5, r. 1564.

•) trzy kopce narożne... „...po lewej ręce drogi wielkiej jadąc Kościana do Przemętu... clrciter przez czworo stal od brodu...” oznań 792, f 59, r. 1613.

*•) „...denominationes alias uroczyska..." Poznań 795, £ 103v, r. 1630. •') Ptaszyńskl Atanazy. Zbiór Pustkowiow, Uroczyszcz y Wszelkich 'omenklatur Przy Miastach y Wsiach w Poznańskim, Kaliskim nicznienskim Województwach... r. 1798 (7). Rkps. Poznańskie To-•arzystwo Przyjaciół Nauk.

idem. Granicierum seu limitum... Maioris Poloniae... annotatio-es... r. 1786. Rkps. Pozn. TPN.

(Za Kozierowskim — Badania nazw topograficznych, t. I, s. III—XV).

**) ad scopulum et locum qul vocatur Dwa Brzostki iuxta

ntiqua documcnta demum pariete penes strugam Mokrzyca dictam lłas nad lasem Sierosławskim usque do Kęsego Brzostka qul pro clall ant!quitus de anno 1488 notatus est...” Poznań 794, f 3, r. 1610. '*) por. 5).

") .....a lż tam zakrzywiła się struga tedy prostując granicę ku

lelkiej Zbójnl... sypane są kopce...” Poznań 790, £ 24v, r. 1566.

^,ł) Poznań, nr 796, f 37, r. 1660.

") .....prostując ścianę graniczną przez las aż do pola i poddanych

swoich przysiężnych zobopolnie jemu dla prostowania i znaków czynienia przydali...” Poznań 790, £ 78av, r. 1571.

^,;) .....debent infigere palos, quam rectius exten~o * fune slve

chorda a scopulo ad scopulum per stagnum..." Poznań 790, f 22v, r. 1565.

.....sznur przeciągnąwszy przez wszystko bioto od kopca do kopca

rów ubić...” Poznań 792, £ 63, r. 1614.

*•) „...non recto sed incurvato eoque voriato et ad instar triangull procedendo tramite per fundum proprium... in levam partem maxi-ma in flexione a praedictis scopulls acialibus versus aggereni stagni...” Poznań 795, r 100—100v, r. 1630.

.....Jeden kopiec i nazwany Arcuvium od krzywej ściany..." Poznań 793, £ llv, r. 1616.

”) .....od tych kopców narożnych ku wschodowi słońca idąc..."

„...versus occidentem Inter meridlem et septentrionem progressa est..." Poznań 793, £ 105, r. 1617.

") .....ab eodem scopulo ad sinistram partem non niliil tamquam

sub occidentem conversl..." Kalisz 1, £ llv.

..Ab eodem scopulo versus septentrionem declinantl arcuvio in sinistram partem..." Poznań 793, £ 92v, r. 1617.

*') .....nad samym brzegiem jeziora przeciwko samemu folwarkowi

zgierzyńskiemu e dirrecto usypany jest..." Poznań 794, f I5v, r. 1620.

.....naróg tu nad jeziorem nad olszyną e dlrecto palów na jeziorze wsadzonych... na łące erectus... est...” Poznań 794, s. 28v, r. 1622.

”) .....kopiec... na którym są kamienie na krzyż ułożone...” Po

znań 793, £ 82, r. 1617.

**) „...uczynił kopcy kamiennych jedenaście w każdym pal dębowy wbity..." Poznań 790. £ 8v, r. 1565.

„...ut sit scopulus durabilior... quatuor pali alneł circa eorundem scopulorum ad instar crucis ponl... debebunt..." Poznań 793, f 72v, r. 1617.

**) .....extant vestigia paulorum (sic) in medio praedicti lacus

antiquitus infixorum easdem haereditates divldentium..." Poznań 795, f 107. r. 1630.

^,ł) .....partes... tempore hlemls et glaciei debent infigere palos...

a scopulo ad scopulum per stagnum..." Poznań 790, f 22v. r. 1565.

*•) .....tres palos loco scopulorum parietalium in lutum infixlt..."

Poznań 790, f 17, r. 1565.

*’) „...in quo gurgite... palus inflxus est..." Poznań 790, f 17. r. 1563. .....w którym rowie jest wbity pal przeciwko kopcowi ostatniemu...”.

.....pall granicznych nie ruszając, które mają być w pośrodku

rowu...” Poznań 790, f 34—34v, r. 1566.

^M) .....pale dębowe w wierzchu za kowane wbito i kamieńmi obło

żono". Poznań 795, f 132v, c. 1632. ^ł») Poznań 792, f 63. r. 1614.

*•) .....potem ukazał pień buku wielkiego spalonego na którym

mieni), że były herby i krzyże..." Poznań 792, f 34, r. 1612.

>') Poznań 792, f 5—6v, r. 1612.

”) Poznań 790, f 4v, r. 1564.

“) Poznań 790. f 25—25v, r. 1565.

^u) „...in eoque antea fułsse signum ad instar crucis..." Kalisz 1, f 220v, r. 1586.

^M) .....in eundem .scopulum rodera, żużel et lapides infodl debe

bunt." Poznań 793, £ 72v, r. 1617.

*•) Kalisz 1. £ 220v, r. 1586.

"> Poznań 793, £ 58, r. 1610.

*') .....od Kllnlcz (?) w Śląsku leżących..." Poznań 790. f 70av, r.l5?l.

.....bliżej niż przez pół stal od dwu kopcy narożnych... przez

komisarzy Regnl et Ducatus (Śląsk) usypanych." Poznań 792,

£ 105v, r. 1614.

.....blisko zagona albo granicy margrabsklej...” Poznań 792,

£ 120v, r. 1615.

.....in distantia duorum stadiorum a scopulo praefato angulari Hab-

dank dieto qui dislimltat Regnum Poloniae et Ducatum Silesiae." Poznań 795, £ 77, r. 1629.

*•) .....od tegoż kopca mierzyli sznurem prosto w las ku Pomy-

kowu czterdzieści sążon, tamże kopiec usuł kamienny...” Poznań nr 790, £ 8v, r. 1565.