6

106 Rozdział 2. Planowanie procesu badawczego

nie dotyczą badań praktycznych. Gdy prowadzimy takie badania, formułujemy wyłącznie pytania badawcze, często nie wywodząc ich z przesłanek teoretycznych. Badania praktyczne wyrastają z potrzeb kreowanych przez ludzi prowadzących działalność edukacyjną. Z tego powodu pytania kierujące takimi badaniami wyrastają z tych samych źródeł. Tak więc pytania badawcze leżą u podstaw badań prowadzących do opisania lub wyjaśnienia działalności edukacyjnej, wydobywania z niej regularności i wyjątków, oceniania różnych form działalności wychowawczej czy dydaktycznej, wykrycia praktyk dyskryminacyjnych w edukacji. Badacz może zająć się rozpoznaniem rozmiaru zjawiska dyskryminacji płciowej uczniów i uczennic w lekturach szkolnych. Zanim jednak sformułuje pytanie badawcze, musi zdefiniować swoje zmienne oraz poddać je ope-racjonalizacji. Sformułowanie bowiem pytania: Jaki jest rozmiar dyskryminacji płciowej dziewcząt i chłopców w lekturach szkolnych nie obiecuje zdobycia szczegółowych i interesujących informacji. Co zatem trzeba zrobić, aby dojść do poprawnie sformułowanych pytań badawczych w tej sytuacji. Wiemy już, że trzeba zdefiniować zmienne, dobrać i zweryfikować wskaźniki, określić skalę pomiarową. W praktyce działania te mogą prowadzić do przygotowania takich pytań badawczych:

1.    Czy codzienne domowe czynności wykonywane przez postaci męskie różnią się od czynności wykonywanych przez postaci kobiece?

2.    Czy postaci męskie różnią się od postaci kobiecych motywami podejmowania aktywności seksualnej?

3.    Czym różnią się oceny moralne zachowań seksualnych kobiet i mężczyzn, których dokonuje autor?

Pytania badawcze formułuje się w odniesieniu do badań teoretycznych -eksploracyjnych i praktycznych.

Pytanie to zawiera zmienną nieobser-wowalną, chyba niesłusznie!

\

Zmienna jakościowa: codzienne czynności domowe; wskaźniki: opisy w tekście; pomiar nominalny.

Zmienna jakościowa: motywy podejmowania aktywności seksualnej; wskaźniki: opisy w tekście; pomiar nominalny.

Zmienna jakościowa: oceny moralne zachowań seksualnych; wskaźniki: opisy w tekście; pomiar nominalny.

4. Jaki jest udział procentowy postaci kobiecych i męskich w wykonywaniu prestiżowych zawodów.

Te cztery pytania mogą ukierunkować wszystkie czynności badawcze. Widzimy, że pytania są konkretne, zawierają zmienne obserwowalne (ich wskaźniki można odczytać z treści lektury), mają prowadzić do zidentyfikowania i opisania różnic w przekazach dotyczących kobiecości i męskości, których występowanie będzie informować o dyskryminacji danej płci w lekturach szkolnych, a niewystępowanie o braku dyskryminacji. Pytania zatem są tak sformułowane, że można uzyskać każdą z możliwych alternatyw odpowiedzi.

Pytania badawcze mogą dotyczyć wartości zmiennych i zależności pomiędzy zmiennymi. Pierwszy rodzaj pytań formułujemy w odniesieniu do jednej zmiennej. Odpowiedź uzyskana na takie^pytanie ma znaczenie opisowe. Opis ten występuje ze względu na określone parametry, np. statystyczne. Na obecnym etapie analizy nie mogę tego zagadnienia do końca wyjaśnić, ale chodzi generalnie o to, że poznanie takich parametrów, jak średnia, odchylenie standardowe, współczynnik skośności służy nie tylko charakterystyce populacji, ale także podejmowaniu decyzji o możliwych do zastosowania metodach analizy danych, czyli statystycznych metodach weryfikacji hipotez czy też szukania odpowiedzi na pytanie badawcze. Często właśnie znajomość rozkładu wartości zmiennej daje wskazówkę do formułowania pytania o zależności między zmiennymi. Oto przykład pytania o wartości zmiennych: Jaki rozkład w badanej próbce przyjmuje poczucie skuteczności nauczycieli, mierzone testem TPS? Widzimy, że pytanie to nawiązuje do pojęcia statystycznego (rozkład), co oznacza, że powinno być sformułowane konkretnie i odnosić się do z góry zaplanowanych miar opisu statystycznego.

Zmienna jakościowa: wykonywanie zawodów prestiżowych; wskaźniki: liczba postaci kobiet i mężczyzn wykonujących dane zawody: pomiar nominalny.

Pytania o wartości zmiennych zawierają nazwę jednej zmiennej obserwowanej oraz informację o rodzaju operacji opisowej, która zostanie zastosowana.

Zagadnienie parametrów statystycznych badanej zmiennej zostanie dokładnie omówione w rozdziale 5. Wtedy też powrócimy do kwestii pytań o wartości zmiennych.

Pojęcie „rozkładu" zmiennej jest nazwą operacji statystycznej, mowa o niej dopiero w rozdziale 5.