4645771752

46

ZBIGNIEW KEMPKA

Łącznie z tej liczby do szkolnictwa elementarnego poszło 305 wykwalifikowanych nauczycieli.

Większość z nich otrzymała zatrudnienie w szkołach miejskich. Na wsi nauczycielami byli ludzie różnej kondycji. Byli wśród nich wysłużeni żołnierze i emerytowani, niżsi funkcjonariusze państwowi. Największą liczbę stanowili organiści popierani przez księży i chętniej widziani przez chłopów, bo uczyli za „co łaska”, a nie za wyznaczone uposażenia.

Według urzędowej taryfy pensja nauczyciela w szkole miejskiej miała wynosić od 600 do 800 złp., w szkole wiejskiej od 500 do 600 złp. rocznie. Faktyczna wysokość uposażenia zależna była od miejscowych warunków. Z reguły nie przekraczała minimum możliwości nędznego utrzymania się. Akta szkolne z tego okresu roją się od skarg nauczycieli na niedotrzymanie warunków umowy⁴⁴.

Uzależniony od dziedzica lub dzierżawcy, księdza i niechętnej mu gromady chłopskiej, źle opłacany, często nie mający gdzie mieszkać, obarczony liczną przeważnie rodziną, pochłonięty troską o codzienne warunki bytowania, nie rzadko używany do „posług gospodarskich”, nauczyciel nie miał czasu ani ochoty na doskonalenie się w zawodzie, nie cieszył się poważaniem środowiska, w którym przychodziło mu działać.

Słaba pozycja społeczna i złe warunki materialne nie zachęcały wybitniejszych jednostek do obrania kariery nauczycielskiej w szkole elementarnej. Toteż poza elewami wymienionych Instytutów ogół nauczycielski nie grzeszył kwalifikacjami. Twarde tryby reakcyjnego, o systemie administracyjno-policyjnym, państewka łamały oporniejszych⁴⁵, urabiały pozostałych na posłuszne i potulne narzędzia rządzącej klasy szlachecko-klerykalijpj.

Jak na tle przedstawionego rozwoju i sytuacji szkolnictwa elementarnego w Królestwie był realizowany reskrypt Komisji Rządowej WRiOP o bibliotekach?

Antoni Artymiak w swojej pracy⁴® stwierdza, iż znalazł „tylko jedną wzmiankę o bibliotece szkolnej w 1827 r., mianowicie w Inwentarzu rekwizytów szkolnych do szkoły elementarnej kieleckiej należących tudzież biblioteki, w którym podano: 1. wzory Lankastra do początkowych nauk czytania i pisania — 44 egz.; 2. książka pt. Pan Maciej z Jędrychowa — 1 egz.”. W badanym materiale archiwalnym nie znalazł natomiast wzmianek o szkolnych bibliotekach wiejskich.

Wymienione przez Eugenię Podgórską w przypisach⁴⁷ wzmianki o inwentarzach bibliotek szkolnych dotyczą szkół miejskich. Można zatem przyjąć, iż w szkołach elementarnych wiejskich reskrypt Komisji Rządowej WRiOP w zasadzie nie był realizowany. Realizacji nie sprzyjały ogólne warunki rozwoju szkoły wiejskiej i niski stopień przygotowania zawodowego nauczycieli.

W szkołach wiejskich mogły znajdować się niektóre pozycje wymienione w spisie „książek przepisanych”, jak np. Wolskiego Nauka początkowego czytania, pisania i rachunków, Lipińskiego Nauka zdrowia dla szkól elementarnych, Wolickiego Nauka dla włościan, Instrukcja dla nauczycieli szkół początkowych oraz niewymienione, jak np. autorstwa Wolskiego Przepisy dla nauczycieli dających naukę początkowego czytania. Książki te Komisja WRiOP wysyłała do szkół bezpłatnie.

Z 35 pozycji wymienionych w zalecanym spisie i wyłuskanych z inwentarzy szkolnych — trzy były przeznaczone wyłącznie dla nauczyciela: 1. Instrukcja dla

⁴⁴    E. Podgórska, jw. s. 104, passim; A. Artymiak, jw. s. 83, passim.

⁴⁵    M. Handelsman: Żywot chłopa polskiego na początku XIX stulecia. Warszawa 1907.

. ⁴⁶ A. Artymiak, jw. s. 75.

⁴⁷ E. Podgórska, jw. s. 182. passim.