544443557

II. Geneza krakowskiej toksykologii klinicznej

Do połowy ubiegłego stulecia ostre zatrucia substancjami chemicznymi i lekami odgrywały marginesową rolę w praktyce lekarskiej oraz nauczaniu medycyny. Efektem rozwoju chemii oraz chemizacji współczesnego życia we wszystkich dziedzinach gospodarki stała się powszechna dostępność różnych substancji chemicznych, a nawet nieuchronna konieczność codziennego z nimi kontaktu. W konsekwencji wywołało to ogromny wzrost ostrych zatruć, zarówno przypadkowych, jak i samobójczych. Nie bez wpływu na te ostatnie są także inne ujemne zjawiska znamionujące współczesną cywilizację, takie jak narastanie częstości nerwic, chorób psychicznych, alkoholizmu i narkomanii. Wzrost częstości zatruć postawił przed służbą zdrowia nowe problemy nie tylko ilościowej, ale przede wszystkim jakościowej natury. Szczególna pozycja pod tym względem ostrych zatruć w porównaniu z innymi zachorowaniami wynika z tego, że liczba potencjalnych trucizn jest ogromna i nieporównywalna z ilością czynników chorobotwórczych jakiejkolwiek innej grupy osób chorych. Tymczasem do rozpoznania zatruć często, oprócz znajomości mechanizmów patogenetycznych oraz symptomatologii klinicznej, potrzebna jest orientacja w kwestii właściwości fizykochemicznych trucizny, stopnia jej toksyczności oraz metod identyfikacji, jak również możności wykonania odpowiednich analiz chemiczno-toksykologicznych. Leczenie z kolei wymaga stałej gotowości zastosowania odpowiednich środków i zabiegów leczniczych (np. odtrutek, metod przyspieszających eliminację trucizny z ustroju itp.), a w ciężkich zatruciach też intensywnego nadzoru i leczenia w bardzo szerokim zakresie.

Koszty społeczne szybko postępującej chemizacji życia człowieka zaczęto rejestrować stosunkowo późno - dopiero na przełomie lat 40. i 50. XX wieku zwrócono uwagę na fakt rosnącej liczby przypadków ostrych zatruć. W reakcji na to zjawisko w 1950 roku w USA powstał Komitet dla Zapobiegania Zatruciom. 2 lata później Akademia Pediatrii Stanów Zjednoczonych podjęła badania ankietowe, które dowiodły, że ponad 50% wezwań pogotowia ratunkowego do małych dzieci pozostaje w związku z ostrymi zatruciami. W listopadzie 1953 roku w Illinois powstał pierwszy Ośrodek Toksykologiczny zlokalizowany w Chicago, który podjął niezwłocznie współpracę z tamtejszymi szkołami medycznymi, szpitalami oraz laboratorium toksykologicznym. Zaledwie w kilka miesięcy działalność tego ośrodka ujawniła jego istotną rolę w leczeniu osób zatrutych. Po 3 latach już 23 miasta posiadały własne Ośrodki Toksykologiczne, a ich działalność podlega stopniowej ewolucji. Początkową rolę, w zasadzie tylko informatora, uzupełniają m.in. opracowania i standaryzacja metod udzielania pierwszej pomocy oraz postępowania lekarskiego. Na kontynencie europejskim pierwszy oddział dla ostrych zatruć powstał w Kopenhadze (1941). Miasto to zostało również wytypowane jako miejsce obrad II Kongresu Ośrodków Toksykologicznych (19-20 sierpnia 1966 roku), w którym wzięło udział 94 przedstawicieli 24 krajów, głównie europejskich. Kongres ten zrealizował koncepcje przedstawione na Sesji Komitetu Europejskiego WHO (Istambuł 7-11 września 1965 roku) w sprawie Ośrodków Informacji Toksykologicznej, powołując do życia ich organizację pod nazwą Association Europeenne des Centres de Lutte contreles Poisons. Zatwierdził również statut zarejestrowany następnie w Brukseli (26 października 1966 roku). Pierwszym prezesem nowego Towarzystwa został dr Roy Goulding z Ośrodka Toksykologicznego w Londynie,