5399619332

Teoria czynności Tadeusza Tomaszewskiego

Ta zdolność płynnego przechodzenia od jednego poziomu regulacji do drugiego ulega czasem zaburzeniu, np. przy uszkodzeniach płatów czołowych mózgu. Całe zachowanie pacjenta fiksuje się wtedy na jednym (reaktywnym) poziomie i nie jest on w stanie wykonać prostego zadania, takiego jak naciśnięcie przycisku dwa razy na jeden bodziec i jeden raz na dwa bodźce. Naciska przycisk odpowiednio do cech bodźców, nie potrafi także zatrzymać ruchu pocierania zapałki o pudełko, mimo że jest ona już zapalona, albo otwiera każde dostrzeżone drzwi. Zachowanie to podporządkowane jest bodźcom aktualnym lub tym, które działały w przeszłości. Cechą zachowania celowego, czyli czynności, jest regulacja przez antycypację celu, czyli przez wyobrażenie bodźców, które dopiero się pojawią. To właśnie te bodźce kontrolują przebieg czynności i organizują składające się na nią elementy reaktywnego zachowania (Tomaszewski, 1975).

Tak zarysowana teoria czynności stała się nieco mniej uniwersalna i bardziej kontrowersyjna, choćby ze względu na przywołanie problemu świadomości uczestniczącej w permanentnym kontrolowaniu celowego zachowania; można jednak wychodząc od niej tworzyć nie tylko nowe interpretacje, lecz spójne teorie pochodne. Przykładami takich teorii są skonstruowana przez Reykowskiego wspomniana wyżej teoria zadań pozaosobistych, służąca za punkt wyjścia do badań nad zachowaniami prospołecznymi, jak też opracowana przez tegoż autora teoria osobowości jako centralnego systemu regulacji i integracji czynności (Reykow-ski, 1975) oraz wiele innych.

Uprawiane w ramach teorii Tomaszewskiego podstawowe badania z dziedziny psychologii zaczęły wzbudzać rosnące zainteresowanie nie tylko w Polsce. Wyrazem tego zainteresowania jest wydanie w Niemczech zbioru publikacji Tomaszewskiego (1978) oraz tomu prac Tomaszewskiego i jego uczniów, które uznano za reprezentatywne dla polskiej psychologii początku lat 80. Tom ten poświęcony jest w całości psychologii czynności (Tomaszewski, 1981).

Teoria czynności -1 co dalej?

Przyglądając się dalszym losom teorii czynności warto zwrócić uwagę na sformułowany w książce Millera i in. (1960/1980) postulat opracowania ogólnej teorii wiedzy jako warunku dalszego rozwoju podejścia do zachowania, które autorzy nazwali przekornie subiektywnym behawioryzmem. W latach 70. i 80. powstały liczne teorie reprezentacji poznawczej, w których czynności ludzkie zajęły poczesne miejsce. Okazało się, że bez nich nie są zrozumiałe najprostsze pojęcia (Collins, Loftus, 1975), nie mówiąc o najprostszych zdaniach (Lindsay, Norman, 1972/1984). Do łask wróciła zapoczątkowana przez Frederica Bartletta teoria schematów poznawczych, z której za pośrednictwem koncepcji ram Marvina Minsky’ego wygenerowano skrypty i wzbogaconą interpretację planu (Schank, Abelson, 1977). Wokół tych propozycji powstało szereg pytań dotyczących form reprezentacji, jej syntaktyki, semantyki, powiązań z pamięcią, językiem i wiele