5815002704

20 Wprowadzenie w problematykę przedstawienia

rozgrywa się w trzech polach interpretacyjnych: pierwsze zbudowane jest na tradycyjnym pojęciu sztuki, zaczerpniętym z Arystotelesowskiej poetyki, drugie odwraca hierarchię wartości estetycznych Arystotelesa, a ostatnie zachowuje tylko niektóre funkcje jego koncepcji, pozwalając znaleźć właściwe miejsce dla nowych technologii.

Ranciere często nawiązuje do poetyki Arystotelesa. Centralne w jej organizacji jest pojęcie mimesis - rozumiane jako naśladowanie, przedstawianie, udawanie kogoś, odgrywanie, wcielanie się w rolę, a więc swego rodzaju wymiana.

Michał Paweł Markowski przypomina o źródle pojęcia wymiany²⁷. Wymiana w oczywisty sposób kojarzy się z pieniądzem, lecz semiotyka wciąż słabo uzmysławia sobie tę ekonomiczną genealogię. Reprezentacja to wspólna miara, dzięki której możliwa jest wymiana: zarówno myśli, jak i dóbr materialnych. Klasykiem analizy kultury w kategoriach ekonomicznych jest przywołany przez Markowskiego (i Ranciere'a) Arystoteles. W Etyce Nikoma-chejskiej rozważa on kategorię sprawiedliwości proporcjonalnej i używa tego samego słowa koinonia na określenie transakcji i wspólnoty. Kultura to efekt transakcji, lecz powszechnie uważa się, że znaki do czegoś odsyłają, a rzeczy nie. Arystoteles zdaje sobie sprawę, że również rzeczy odsyłają. W przeciwieństwie do Platona, który pieniądz traktował wyłącznie jako odniesiony do czegoś innego symbol, Arystoteles przyznaje także monetom samoistną wartość, mają one więc podwójny status (jako rzeczy): są konwencjalne oraz mają wartość same w sobie - jako przedmioty wykonane z cennego kruszcu.

W ten sposób, uważa Markowski, zderzają się ze sobą nie tylko dwie ekonomie, ale także dwie filozofie reprezentacji. Linia arystotelesowska dostrzega w każdej reprezentacji dwa aspekty: przechodni (ekwiwalencja) i samozw-rotny (posiadający wartość samą w sobie). Linia platońska traktuje wymianę, będącą głównym mechanizmem każdej reprezentacji, jako konieczny sposób odzmysławiania materii. To właśnie ta linia, nazwana przez Markowskiego „ekonomią reprezentacji", czyli pełnej wymienialności zmysłowych znaków na jasno określone znaczenia, ma poważne konsekwencje polityczne²⁸.

Podobnie uważa Ranciere, według którego obrazy są nieprzechodnie. Tym, co przeciwstawiamy podobieństwu, nie jest operacyjność sztuki, lecz zmysłowa obecność obrazów. Potrójność obrazu oznacza, że obraz artystyczny nieustannie prowadzi grę między operacjami sztuki a technikami reprodukcji. Dla Ranciere'a obraz zawsze stanowi grę (w tym samym czasie) między analogią i niepodobieństwem, i w tym sensie nie jest podwójny, lecz potrójny²⁹. Jest

²⁷    M. P. Markowski, O reprezentacji, w: M. P. Markowski, R. Nycz (red.). Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, Universitas, Kraków 2006.

²⁸    Ibidem, ss. 302-309.

²⁹    J. Ranciere, Ledestin desimages, s. 16.