5815002693

10 Wprowadzenie w problematykę przedstawienia

pomiędzy sztuką i życiem, podporządkowane idei nowoczesności, dąży do usunięcia specyfiki sztuk i zniszczenia granic je rozdzielających, podobnie jak rozgraniczają one sztukę i zwykłe doświadczenie¹.

Wprawdzie w języku francuskim regime nie ma pejoratywnego znaczenia, jakie nadano mu w języku polskim, kojarząc je głównie z ustrojem przed Rewolucją (LAncien Regime), to pierwsze (notabene bardzo udane) tłumaczenia na język polski książek Ranciere'a w kręgu Krytyki Politycznej pozwoliły stworzyć słowniczek Ranciere'owski, gdzie słowo regime figuruje jako reżim. Estetyczny reżim sztuki polega zatem na przemocy osobliwego zaplątania sztuki i zwykłego doświadczenia, odwołując się jednocześnie do wyjątkowości sztuki.

Regime esthetique de l'art oznacza z jednej strony nowoczesność, jest nowym porządkiem - ustrojem, ale również reżimem (przemocą) wykluczającym moc sztuki. Nie można już zebrać w jedno wszystkich sztuk, tak jak chciała starożytna aisthesis, ale sztuki wciąż oddziałują na siebie i na dominujące społecznie idee. Aby ukazać to oddziaływanie, trzeba wyjść poza estetykę, po Kancie coraz bardziej zainteresowaną „czystym fenomenem piękna", zwłaszcza tym widzialnym, lecz oddzielonym od doświadczenia, jakby lęki ikonoklastów wciąż były żywe w naszej epoce. Lęki te są związane ze znaczeniem obrazów wymykającym się teoriom, obrazów zmieniających nasze postrzeganie i doświadczanie świata, również całą koncepcję przedstawienia² rozumianego jako (tylko) reprezentacja.

Estetyczny reżim sztuki niszczy mime tyczną barierę, która odróżniała sposoby produkcji właściwe „sztukom pięknym" od wszystkich innych. Wikła się tym samym w nieusuwalną sprzeczność, afirmując wyjątkowość sztuki („sztukę w liczbie pojedynczej"), a jednocześnie zaprzeczając wszelkim pragmatycznym kryteriom, które pozwoliłyby odróżnić sztukę od nie-sztuki. „Ustanawia w tym samym momencie autonomię sztuki oraz jej tożsamość z formami samego życia. [...]" Według Ranciere’a estetyczny reżim sztuki to właściwe określenie tego, do czego odnosi się niespójny termin nowoczesność³.

'W Aisthesis. Scene du regime esthetique de l’art Ranciere próbuje cofnąć się przed nowoczesnością i zajmuje miejsce między refleksją Johanna Joachima Winckelmanna (1717-1768), świadka narodzin klasycyzmu i indywidualnej koncepcji piękna jako zależnego od artysty, a Clementa Greenberga (1909--1994), specjalisty od awangardy. Wypełnia lukę między nimi, którą tylko pogłębili filozofowie oświecenia, coraz bardziej oddzielając sztukę od życia,

1

   J. Ranciere, Aisthesis. Scene du regime esthetiąue de l’art, Galilee, Paryż 2011, s. 13 (tłum. własne).

2

   W języku francuskim istnieje jedno słowo określające przedstawienie i reprezentację, ale znaczenie pojęcia „przedstawienie" jest szersze, obejmuje zarówno representation, jak i spectacle.

3

   K. Mikurda, Słownik terminów Jacques'a Ranciere’a, w: J. Ranciere, Dzielenie postrzegal-nego..., ss. 179-180.