63
Hanna Grabowska-Pałecka*
WEIMAR, OSIEDLE AM HORN  KOMPOZYCJA RZEy
B W PRZE-
STRZENI
WEIMAR, AM HORN HOUSING  COMPOSITION OF SCULPTURES
IN URBAN SPACE
W artykule przedstawione zostało osiedle AM HORN, jedno z najbardziej interesujących przykładów współ-
czesnych zespołów mieszkaniowych, zrealizowane w Weimarze, w Niemczech. Zarówno w koncepcji urba-
nistycznej, jak i w rozwiązaniach architektonicznych odczytać można próbę powrotu architektów do słynnej
tradycji szkoły Bauhausu.
Słowa kluczowe: tradycja szkoły Bauhausu, nowe eksperymentalne osiedle, Weimar
The paper presents AM HORN HOUSING  one of the most interesting examples of contemporary residential
complexes, realised in Weimar, in Germany. In the urban concept and in the architectural solutions,archi-
tects came back to the famous tradition of Bauhaus School.
Keywords: Bauhaus school tradition, new experimental housing, Weimar
Kiedy w 1919 roku Walter Gropius zaprojektował w dziedzinie nauki projektowania. Był ukoronowa-
w Weimarze swoje słynne osiedle Bauhaus  Sied- niem wszystkich wysiłków wielu artystów-reforma-
lung Am Horn, zapewne nie przypuszczał, że przyj- torów XIX i początków XX wieku. Założony przez Wal-
dzie czekać prawie osiemdziesiąt lat, aby jego idea tera Gropiusa w 1919 roku, w czasach Republiki Wei-
mogła znalez
ć kontynuację. I, że jedynym świa- marskiej, przetrwał zaledwie 14 lat, zamknięty przez
dectwem tamtych czasów, stanie się w Weimarze hitlerowców w 1933 roku [1]. Mimo że szkołę Bau-
niewielki, dzisiaj starannie zrewaloryzowany  Muster- hausu (przeniesioną póz
niej do Dessau) nękały kry-
haus (dom wzorcowy), zaprojektowany przez archi- zysy i spory, wynikające z niezwykle trudnej w tych
tekta Georga Muche w 1923 roku, na Wystawę Bau- czasach sytuacji politycznej, to dzięki wybitnym osobi-
hausu. stościom i wykładowcom, ukształtowane w niej ideo-
Fenomen Bauhausu był jednym z najciekaw- logie, przekonania i metody nauczania, nie straciły
szych i najważniejszych eksperymentów XX wieku do dzisiaj nic na swej aktualności [2].
* Grabowska-Pałecka Hanna, dr hab. inż. arch., Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, Instytut Projektowania
Urbanistycznego, Zakład Kompozycji Urbanistycznej.
64
Weimar  osiedle Am Horn, przykłady rozwiązań domów, fot. autorka / Weimar  Am Horn housing, examples of houses,
fot. autor
65
Wywierają także nadal ogromny wpływ na spo- su zaprojektowany w Dessau przez Waltera Gropiu-
sób kształcenia studentów na Wydziale Architektury sa (w 1926 roku), czy zrealizowane ostatnio intere-
w Bauhaus Universit�t, w Weimarze. sujące Osiedle Am Horn (w 2000 roku).
W swoich poglądach, które na przestrzeni lat zmie- Ten ostatni zespół mieszkaniowy w Weimarze jest
niały się i ewoluowały, Walter Gropius zmierzał do niewątpliwie zasługującym na uwagę i prezentację
jedności wszystkich sztuk. W ogłoszonym słynnym eksperymentem urbanistycznym i architektonicznym.
manifeście pisał, że ...kompletna budowla jest osta- W 1996 roku zrodziła się idea, aby z końcem XX wie-
tecznym celem sztuk plastycznych. Niegdyś ich pod- ku, w ramach Światowej Wystawy EXPO 2000, po-
stawowym celem była dekoracja budynku. Dziś ist- wrócić do dawnych zamierzeń Waltera Gropiusa
nieją one w izolacji, z której mogą być wyzwolone i na terenach ograniczonych Leibnizallee, Albrecht-
tylko świadomym, wspólnym wysiłkiem wszystkich D�rer-Strasse, Eduard-M�rike-Strasse i Am Horn, zre-
rzemieślników. Architekci, rzez
biarze i malarze muszą alizować współczesne, modelowe osiedle [4]. Mot-
na nowo odkryć złożony charakter budowli jako rze- to Wystawy Światowej  Człowiek, Natura, Technika
czy realnie istniejącej. Tylko wtedy ich praca będzie miało być głównym przesłaniem dla przyszłych pro-
znowu przepojona duchem architektonicznym, który jektantów. Także wybrana lokalizacja, na południo-
utraciła jako sztuka salonowa.(...) Architekci, rzez
bia- wo-zachodnim stoku opadającym w kierunku tere-
rze i malarze  wszyscy musimy powrócić do rzemio- nów parkowych i doliny rzeki Ilm, sąsiedztwo często
sła. Sztuka nie jest zawodem, nie ma żadnej zasadni- odwiedzanego Domu Letniego Goethego, walory kra-
czej różnicy między artystą a rzemieślnikiem. Artysta jobrazowe i widokowe, wspaniała istniejąca zieleń,
jest natchnionym rzemieślnikiem. W rzadkich wypad- były ważnymi atutami dla przyszłego projektu. Dla
kach natchnienie i łaska nieba, które umykają kon- Weimaru pojawiła się także szansa, aby na terenie
troli woli, mogą sprawić, że dzieło staje się dziełem o pow. ok. 10 ha, będącym w połowie zbiorowiskiem
sztuki. Ale istotna dla każdego artysty jest dosko- przypadkowych obiektów po opuszczonych w 1992
nałość warsztatowa. Jest ona z
ródłem twórczej wy- roku przez wojska radzieckie koszarach, stworzyć
obraz
ni [3]. atrakcyjny zespół mieszkaniowy. Przyszła realizacja
Niewątpliwie dzięki działalności szkoły Bauhausu osiedla zakończyła równocześnie wieloletnie dysku-
zauważyć można zarówno w Weimarze, jak i w Des- sje na temat możliwości i kierunku rozwoju miasta.
sau szczególne zrozumienie i zainteresowanie władz, W latach 1996 1997 odbyły się w Weimarze
mieszkańców oraz przyjeżdżających turystów dla międzynarodowe warsztaty urbanistyczne, w których
architektury i sztuki. Kojarzące się przede wszystkim wzięli udział zaproszeni architekci z całej Europy.
z Goethem i Schillerem oraz wspaniałą epoką lite- Ostateczną koncepcję projektową opracowały nagro-
racką zwaną klasycyzmem weimarskim miasto (62 dzone biura: Diener&Diener z Bazylei (za nowe ufor-
tys. mieszkańców), oferuje dzisiaj zwiedzającym nie mowanie placu ćwiczeń  majdanu), arch. Adolf Kris-
tylko muzea, wystawy, koncerty i teatr, ale także ar- chanitz z Wiednia (za koncepcję zabudowy) oraz
chitekturę. Do atrakcji należy wspaniale odnowiony arch. Luigi Snozzi z Bellizona (za projekt zieleni).
budynek Bauhaus Universit�t projektu arch. Henry Zadanie projektowe obejmowało dwa zagadnie-
van de Velde (z 1906 roku), w którym mieściła się nia. Po pierwsze, adaptację istniejących budynków
dawna Szkoła Rzemiosł Artystycznych, a potem dawnych koszar (w północnej części terenu opraco-
pierwsza siedziba Bauhausu. Także znakomity ze- wania), w których po ciekawej modernizacji objętej
spół budynków dydaktycznych i warsztatów Bauhau- ochroną konserwatorską znalazły miejsce mieszka-
66
nia dla studentów, pracownie, mieszkania socjalne, nicznie realizacji. W układzie komunikacyjnym osie-
szkoła muzyczna, a także Instytut Urbanistyki Euro- dla pierwszeństwo pozostawiono pieszym i rowerom,
pejskiej, należący do Bauhaus Universit�t. Po dru- dla których szczególnie atrakcyjna stała się istnieją-
gie, lokalizację nowej zabudowy mieszkaniowej, na ca, zabytkowa aleja drzew wzdłuż zachodniej grani-
pustym terenie o pow. 5 ha. Arch. Adolf Krischaniz cy terenu, prowadząca od Eduard-M�ricke-Strasse
zaproponował relatywnie gęstą, ale nie zamkniętą za- do Leibnizallee oraz obszar dawnego majdanu 
budowę o wys. 2-3 kondygnacji, zintegrowaną z zie- dziś zielona przestrzeń publiczna. Dla samochodów
lenią, na 57 działkach o zróżnicowanej wielkości. przewidziano podziemny parking w centrum zespo-
Podobny typ domów w zieleni był kontynuacją we- łu, co w znacznym stopniu pozwoliło na oszczęd-
imarskiej tradycji  domu/willi w zieleni . O Weimarze ność w realizacji dróg dojazdowych.
zawsze się bowiem mówiło, że ...to nie jest miasto, Przedstawione osiedle Am Horn w Weimarze jest
które posiada parki, lecz, że ...to jest miasto w parku. niewątpliwie ważnym miejscem, współczesną enkla-
Przyjęta przez projektanta zasada podziału dzia- wą miejskości, którą można objąć wyobraz
nią, i w któ-
łek o trzech typach (o szerokości 7,50 m, 15 m oraz rej doszukać się można dawnej tradycji Bauhausu.
22,50 m, i długości 35 37 m), zazębiających się jak Tradycji, którą cechować miała jedność sztuk, tzn.
wzór plecionki za siebie, nazywana  urbanistyczna architektury, rzez
by i malarstwa, przy perfekcji kon-
gramatyką , umożliwiła projektowanie domów o nie- strukcyjnej i technicznej. Tak jak Walter Gropius ob-
konwencjonalnych, rozwojowych formach,  rzez
bio- sesyjnie dążył do poszukiwania nowoczesnych roz-
nych dowolnie przez wielu autorów. Wszystkie bu- wiązań konstrukcyjnych, które musiałyby znalez
ć
dynki o płaskich dachach, różnych kolorach, zbliżone odbicie w nowych formach architektury, tak projek-
formą (najczęściej do sześcianu) pozbawione zasad- tanci osiedla odeszli od stosowania tradycyjnych form
niczo detalu i ornamentyki, tworzą zespół, który ce- zabudowy na rzecz nowatorskich poszukiwań. W ten
chuje oszczędność, ekonomika eksploatacji, respek- sposób powstał nowoczesny zespół mieszkaniowy 
towanie kontekstu, harmonia z zielenią oraz wysokie  kompozycja rzez
b w przestrzeni , oryginalny, czę-
walory estetyczne. Stosowane materiały wykończe- sto opisywany i dyskutowany zespół, wyróżniający
niowe, konstrukcja i wyposażenie poszczególnych się z racji uzyskanych walorów estetycznych, presti-
domów, zaliczają ten zespól do nowoczesnych tech- żowych i użytkowych.
PRZYPISY
[1] 16 marca 1919 roku zatwierdzona została nominacja terenu o pow. 10 ha, na miejscu opuszczonych w Weima-
Waltera Gropiusa na stanowisko rektora szkoły, a 20 marca rze przez wojska radzieckie koszar. Projekt finansowany był
uzyskał pozwolenie na nadanie połączonym szkołom (Szko- z tzw.  Konwersionsfond (Funduszu Konwersji), przy wspar-
ły Rzemiosł Artystycznych i Akademii Sztuk Pięknych) na- ciu finansowym Programu KONVER z Unii Europejskiej.
zwy  Das Staatliche Bauhaus.
[2] Walter Gropius zaangażował do swojej szkoły najbar-
BIBLIOGRAFIA
dziej utalentowanych artystów swego pokolenia, takich jak:
Paul Klee, Wassily Kandinsky, L�szló Moholy-Nagy, Oskar G. Naylor, Bauhaus, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe,
Schlemmer, Hannes Meyer, Marcel Breuer, Johannes Itten. Warszawa 1977.
[3] Por.: G. Naylor, Bauhaus, Wydawnictwo Artystyczne P. Wiegant, Neues Bauen Am Horn. Wohnen in Weimar. Stadt
i Filmowe, Warszawa, 1977, s. 35. inmitten eines Parks, wyd. Landesentwicklungsgesellschaft
[4] Władze Turyngii powierzyły w 1996 roku Towarzystwu Th�ringen mbh Erfurt, oraz Bauhaus-Universit�t Weimar
Rozwoju Landu opracowanie projektu zagospodarowania 2000.