- 1 -
Skóra zbudowana jest z trzech podstawowych warstw:
1. naskórka (warstwa zewnętrzna)
2. skóry właściwej
3. tkanki podskórnej
Naskórek, epiderma (łac. epidermis)  najbardziej zewnętrzny
i jednocześnie najcieńszy nabłonek okrywający powłokę ciała organizmu.
Naskórek jest zewnętrzną warstwą skóry  ma około 0,5 mm, przy czym
grubość ta jest większa (do 1,0  1,5 mm) na skórze podeszwy i dłoni.
Tradycyjnie uważa się, że naskórek zbudowany jest z wielowarstwowego
nabłonka płaskiego rogowaciejącego, w rzeczywistości jednak tylko dwie,
trzy warstwy żywych komórek leżących najbardziej powierzchownie
są płaskimi. Większość keratynocytów to komórki sześcienne lub
walcowate.
 - 2 -
W skład naskórka wchodzą komórki układające się w warstwy (6-20),
następujących typów:
ż� nabłonkowe  keratynocyty, stanowią główną masę naskórka;
ż� komórka Merkla  receptor dotyku;
ż� melanocyt;
ż� komórka dendrytyczna;
Unaczynienie skóry:
ż� sieć głęboka  skóra właściwa, tkanka podskórna
ż� sieć podbrodawkowa  u podstawy brodawek
ż� sieć powierzchowna
Przy oziębieniu następuje odruchowy skurcz naczyń krwionośnych
i mięśni stroszących włosy
Keratynocyty układają się w naskórku w 5 warstw. Idąc od błony
podstawnej są to:
ż� warstwa podstawna (stratum basale)  najgłębiej położona część
naskórka.
ż� warstwa kolczysta (stratum spinosum);
ż� warstwa ziarnista (stratum granulosum);
ż� warstwa jasna, inaczej świetlana (stratum intermediale, lucidum)
(tylko w grubych naskórkach, np. podeszwy);
ż� warstwa zrogowaciała (stratum corneum), jej część podlegająca
złuszczaniu tostratum disjunktum;
Warstwa podstawna i warstwa kolczysta to warstwy żywe. Nazywa się je
łącznie warstwą rozrodczą (stratum germinativum) albo strefą Malpighiego.
Wytwory naskórka:
�� Włosy- mają one postać giętkich i elastycznych włókien rogowych.
Część włosa, która znajduje się pod skórą to trzon włosa. Pozostała
część tkwiąca w skórze właściwej- nazywana jest korzeniem włosa
(cebulka włosa). Korzeń osadzony jest w tzw. torebkach włosowych.
Na włosie można wyróżnić istotę: rdzenna ( tworzą ją osiowe pasma
komórkowe), korową (budują ją wrzecionowate, zupełnie
zrogowaciałe komórki, to tu znajduje się specjalny barwnik
decydujący o skórze włosów; siwienie włosa jest uzależnione
od zwiększonej ilości powietrza w istocie rdzennej), powłokową
(utworzona jest z płaskich, rogowaciejących nabłonkowych
 - 3 -
komórek). Pierwotnie u człowieka włosy pełniły funkcję ochronną
przed utratą ciepła. Obecnie występują na głowie, w okolicach
pachowych i narządów rozrodczych. W pozostałych częściach ciała
występuje owłosienie szczątkowe.
�� Paznokcie- są to zrogowaciałe blaszki pełniące funkcje ochronne
wobec opuszków palców. Ich rola wiąże się z dotykiem.. Prawidłowo
wykształcony paznokieć ma różowe zabarwienie oraz gładką,
lekko wypukłą powierzchnię.
�� Gruczoły potowe- to gruczoły, które mają cewkowaty kształt (długie,
poskręcane gruczoły, ostatni odcinek ma postać kłębka).
Rozlokowane są między skórą właściwą a tkanką podskórną.
Mają one charakter gruczołów: merokrynowych ( w procesie
wydzielania komórka nie ulega zmianom ani uszkodzeniom;
są rozmieszczone na całej powierzchni ciała) albo apokrynowe
(w tym przypadku wydzielina jest magazynowana w części
szczytowej komórki- ta zostaje oderwana i wydostaje się przez
odcinek wydzielniczy; występują w obrębie pach, odbytu i sromu).
U dorosłego człowieka liczba gruczołów potowych sięga 2 mln.
Największe skupiska występują w podeszwach, na dłoniach,
pod pachami. Pot jest to bezbarwna, przezroczysta ciecz.
W skład potu wchodzi: woda (98%), chlorek sodu (0,8%),
sole amonowe, aminokwasy, indykan, glukoza, mocznik,
kwas moczowy oraz kwasy tłuszczowe. Gruczoły potowe podlegają
układowi współczulnemu. Włókna pozazwojowe, które dochodzą
do gruczołów potowych są jednak cholinergiczne. Powoduje to,
że większe ilości potu są wydzielane pod wpływem acetylocholiny
i polikarpiny.
�� Gruczoły łojowe- to pęcherzykowate, pojedyncze lub rozgałęzione
gruczoły. Występują w okolicach włosów. Zalicza się je do gruczołów
holokrynowych, ponieważ cała zawartość komórki zostaje
przekształcona w wydzielinę. Ta ma postać łoju, który służy do
natłuszczania skóry i włosów. Dzięki temu skóra staje się bardziej
elastyczna, odporniejsza na wysychanie. Usuwanie łoju z części
wydzielniczych odbywa się przy skurczach mięsni przywłośnych.
Gruczoły te wydzielają tłuszczowce, które są związkiem cholesterolu
i kwasów tłuszczowych. Wydzielina ta zabezpiecza ponadto naskórek
przed niebezpiecznymi ubytkami wody.
 - 4 -
Warstwa rogowa naskórka ochrania skórę przed czynnikami
chorobotwórczymi. Poza tym, nie przepuszcza wody.
Melanina znajdująca się w naskórku nadaje barwę skórze i chroni przed
działaniem promieniowania słonecznego.
Skóra właściwa (łac. corium)  warstwa skóry znajdująca się pod
naskórkiem, u człowieka ma około 2 mm grubości.
Skóra właściwa składa się z tkanki łącznej zwartej, zawierającej włókna
kolagenowe i elastynowe. Posiada dużą sprężystość i wytrzymałość
na rozerwanie. W skórze właściwej znajdują się także liczne naczynia
krwionośne i zakończenia nerwowe. Te ostatnie zapewniają między innymi
uczucie dotyku, ucisku, zimna, ciepła oraz bólu. W skórze właściwej
i częściowo w tkance podskórnej zanurzone są torebki włosów oraz
wydzielnicze części gruczołów łojowych i potowych. Wydzielina gruczołów
łojowych  łój  natłuszcza naskórek i włosy. Wydzielina gruczołów
potowych  pot  składa się głównie z wody z pewną ilością chlorku
sodu i mocznika. Wydzielanie potu związane jest z termoregulacją oraz
z mechanizmami obronnymi.
Wytwory skóry właściwej:
�� łuski
�� promienie płetw
�� poroże
�� opuszki
�� narządy świetlne
Skóra właściwa bierze udział w termoregulacji, uczestniczy w wydalaniu
łoju, wody, soli, dwutlenku węgla i innym substancji, a receptory które
się w niej znajdują, przekazują informacje o zmianach w środowisku
zewnętrznym (temperatura, ciśnienie, nacisk).
 - 5 -
Tkanka podskórna  wewnętrzna warstwa skóry. Zbudowana jest
z tkanki łącznej właściwej luz
nej; zawiera również tkankę tłuszczową
w ilości zależnej od odżywienia, płci, czynności hormonów
i stanu metabolizmu. Tłuszcz zgromadzony pod skórą stanowi zapas
z
ródła energii, warstwę izolacyjną oraz chroni przed urazami. Umożliwia
częściowe przesuwanie się skóry nad podłożem mięśniowym lub kostnym.
W skórze człowieka umieszczone są liczne, różniące się w budowie,
receptory czuciowe. Odbierają one ból, dotyk, ucisk, ciepło i zimno.
�� Czucie bólu- odbierane jest za pośrednictwem wolnych zakończeń
nerwowych. Rozłożone są one gęstą siecią po całej powierzchni
skórnej organizmu (gęstość receptorów wynosi od 50-200 na cm2).
Występują w błonach łącznotkankowych narządów wewnętrznych
oraz w naczyniach krwionośnych. Impuls bólowy powstaje pod
wpływem silnego bodz
ca. Przekazywany jest on następnie
do ośrodkowego układu nerwowego i to właśnie tam powstaje
wrażenie bólu. Jeśli ból jest mocny to zostaje szybko i prawidłowo
zlokalizowany. Jeśli jednak impulsy bólowe są słabsze- to czucie
bólu zostanie wywołane po upływie kilku sekund. Bywa jednak
i tak, że ból zostaje błędnie umiejscowiony. Pamiętać także należy
o możliwości promieniowania bólu. Wówczas jest on odczuwany
na większej przestrzeni ciała.
�� Czucie dotyku i ucisku (receptor dotykowy zwany jest ciałkiem
Meissnera, a uciskowy- to ciałka Vater- Paciniego) - czucie dotyku
odbierane jest przez mechanoreceptory. Zalicza się do nich receptory
koszyczkowe (występują w okolicach cebulki włosowej) oraz ciałka
dotykowe (które znajdują się pod kolczastą warstwą naskórka).
Odbierane są w ten sposób bodz
ce z tych części ciała, które nie są
owłosione.
�� Czucie zimna i ciepła (Ciałko Krausego i ciałko Ruffiniego) ; Człowiek
ma zdolność do rejestrowania uczucia zimna bądz
ciepła dzięki
termoreceptorom. Ciałka Krausego występują bliżej powierzchni
skóry (do 0,18 mm). Jest ich zdecydowanie więcej niż ciałek ciepła.
Ciałka Ruffiniego znajdują się w głębszych partiach skóry
(na głębokości 0,3 mm).
 - 6 -
Funkcje skóry:
�� jest elastyczna i dzięki temu chroni organizm przed urazami
mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi;
�� wydziela różnego rodzaju substancje: łój, śluz i pot;
�� bierze udział w wymianie gazowej, choć w niewielkim stopniu;
�� reguluje gospodarkę wodną i mineralną organizmu;
�� utrzymuje stałą temperaturę ciała;
�� odbiera informacje ze środowiska zewnętrznego- zakończenia
nerwowe w skórze rozpoznają różne rodzaje odczuć (np. ucisk,
zmiany temperatury)
Skóra stanowi powłokę okrywającą całą powierzchnię ciała.
To swego rodzaju płaszcz ochronny pełniący wiele funkcji.
Skóra jako trzywarstwowa powłoka chroni nasz organizm
przed niebezpiecznym promieniowaniem ultrafioletowym, które może
niszczyć komórki oraz wywoływać niepożądane reakcje chemiczne.
W najbardziej zewnętrznej warstwie znajdują się specjalne komórki
melanocyty wytwarzające barwnik melaninę. Melanina jest magazynowana
w małych skupiskach - melanocytach, a te są rozproszone miedzy
komórkami skóry. Melanina chroni skórę przed UV i jest odpowiedzialna
za opalanie. Różne odcienie skóry są związane z ilością zawartych w niej
melanosomów. Dlatego ludzie zamieszkujący kraje tropikalne o dużym
nasłonecznieniu mają ciemniejszy odcień skóry od tych ,mieszkających
na północy.
Skóra jest też bariera mikrobiologiczna dla naszego organizmu.
Dzięki licznym gruczołom łojowym i potowym na powierzchni skóry
wytwarza się lipidowo-wodna warstwa. A
ój i pot wykazują niskie pH a więc
kwaśna powłoka niszczy bakterie, uniemożliwiając im wniknięcie do
organizmu. Gruczoły potowe tak licznie skupione na powierzchni dłoni,
 - 7 -
stóp i czole wspomagają termoregulację organizmu. W czasie
wyparowywania potu ze skóry, następuje wydzielenie zbędnego ciepła
z organizmu, co zabezpiecza je przed szkodliwym przegrzaniem.
W ekstremalnych warunkach skóra może wydzielać kilka litrów potu
dziennie.
Wraz z potem skóra wydziela wodę i składniki mineralne regulując
ich zawartość w organizmie.
Za termoregulację odpowiadają także naczynia włosowate w skórze,
kurcząc się w warunkach zimna a rozszerzając w cieple. Krew
w rozszerzonych naczyniach płynie w większej ilości i tym samym
organizm szybciej się ochładza.
Dzięki umieszczonym w skórze różnym receptorom odczuwamy takie
wrażenia jak ból, ciepło, zimno, dotyk i ucisk. Za każdy rodzaj odczucia
odpowiedzialne są specjalne komórki. Dotyk percypują komórki Merkla
i Meisnera, z tym że te pierwsze odpowiedzialne są za lokalizację
a te drugie siłę tego bodz
ca. Najwięcej tych receptorów zlokalizowanych
jest w skórze warg, opuszkach palców i zakończeniu języka.
Za ucisk odpowiedzialne są buławkowate komórki (Golgiego-Mazzoniego),
oraz w formie blaszkowatych struktur -ciałka Vatera-Paciniego ,reagują
przede wszystkim na ucisk krótkotrwały. Nocyreceptory odbierają
wrażenia bólu a termoreceptory reagują na ciepło i zimno.
W skórze ma miejsce proces powstawanie witaminy D. Powstanie
właściwej witaminy następuje pod wpływem działania promieniowania UV
na związki sterydowe.