Kluczowe problemy
" Co kilka minut ktoś w Unii Europejskiej umiera na skutek przyczyn
związanych z pracą.
" Co roku setki tysięcy pracowników doznają obrażeń w miejscu pracy.
" Mężczyz
ni mają więcej wypadków niż kobiety.
" W przypadku pracowników młodych występuje znacznie wyższy wskaz
nik
wypadków niż w pozostałych grupach wiekowych; pracownicy w starszym
wieku częściej ulegają wypadkom ze skutkiem śmiertelnym.
" Wskaz
nik wypadków jest wyższy w małych i średnich przedsiębiorstwach
(MŚP).
" Wskaz
niki wypadków w niektórych sektorach, w tym w rolnictwie i bu-
downictwie, są wyższe.
" Wypadki, które zdarzają się w porze nocnej, na ogół częściej kończą się
zgonem niż wypadki zdarzające się o innej porze.
" Rany i obrażenia powierzchowne należą do urazów najbardziej
rozpowszechnionych.
" W przypadku pracowników na nocnej zmianie występuje wyższy wskaz
nik
wypadków.
Co roku 4,9 miliona wypadków skutkuje ponad
Wypadki przy pracy w Polsce
trzydniową nieobecnością w pracy. Koszty wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych wahają się
W ciągu ostatnich 10 lat zarówno liczba, jak
w większości krajów między 2,6 a 3,8% produktu
i wskaz
nik częstości wypadków przy pracy w Polsce
narodowego brutto (PNB). Ponoszą je indywidualne
uległ zmniejszeniu. Wyraz
ną tendencję malejącą
ły
ł
ł
przedsiębiorstwa, a także gospodarki narodowe.
odnotowano w latach 1999  2002, kiedy to liczba
Dane pokazują, że w branży budowlanej obserwuje
wypadków spadł
ła o ponad 18%, zaś wskaz
nik częstości
ł
ł
się znacznie wię wypadków przy pracy, niż w
ę ęcej ż
ę ę ż
ę ę ż
wypadków o 10% (wyznaczany liczbą poszkodowanych
innych sektorach. Wartość branży budowlanej UE
na 1000 pracujących).
szacuje się na 902 miliardy Ź rocznie, a koszty
Jednak w kolejnych latach (2006  2008)
wypadków i chorób w tym sektorze sięgają 8,5%
zarejestrowano znaczny wzrost liczby wypadków przy
kosztów projektów - wynika z tego, że niedostateczne
pracy ogół która w roku 2008 był wyższa niż
łem, ła
ł ł
ł ł
standardy BHP w budownictwie mogą każdego roku
w roku 1999 (rys.1, rys.2).
kosztować ponad 76 miliardów Ź  niemal 200 Ź na
każdego czł
łonka populacji.
ł
ł
Rys. 1. Liczba wypadków przy pracy w Polsce w latach 1999-2009
Rys. 2. Wskaz
nik częstości wypadków przy pracy w Polsce w latach 1999-2009.
(z
ródło: GUS)
1
Modele wypadków umożliwiają zrozumienie na poziomie firmy, jak
i dlaczego wypadki się wydarzają. W klasycznym modelu wypadku
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie
przyjmuje się, że uraz jest skutkiem kolejno po sobie występujących
wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz
zdarzeń, z których każde jest skutkiem zdarzenia poprzedniego i przyczyną
lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
zdarzenia przyszłego (model domina). Pierwsze klasyczne modele
" podczas lub w związku z wykonywaniem przez wypadków przy pracy (modele domina) zostały przedstawione przez
Heinricha W modelu tym przyjęto, że zdarzenia występujące w łańcuchu
pracownika zwykłych czynności lub poleceń
tworzą ciąg przyczynowo-skutkowy prowadzący do wypadku. Przyjęto takie
przełożonych;
założenie, że zagrożenie powstaje w wyniku nieprawidłowości
" podczas lub w związku z wykonywaniem przez
w środowisku pracy i niewłaściwych działań człowieka.
pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet
bez polecenia;
" w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji
pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy
a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy.
Art. 237. ż 1. Rada Ministrów określi, w drodze
rozporządzenia:
Za chorobę zawodową uważa się chorobę
1. szczegółowe zasady postępowania przy
określoną w wykazie chorób zawodowych,
ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków
o którym mowa w art. 237 ż 1 pkt 2
przy pracy oraz sposób ich dokumentowania,
Kodeksu pracy, jeżeli została spowodowana
a także zakres informacji zamieszczanych
działaniem czynników szkodliwych dla w rejestrze wypadków przy pracy,
zdrowia występujących w środowisku 2. wykaz chorób zawodowych,
pracy lub sposobem wykonywania pracy. 3. szczegółowe zasady postępowania dotyczące
zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania
i stwierdzania chorób zawodowych oraz pod-
mioty właściwe w tych sprawach.
Dz.U.09.167.1322 j.t.
USTAWA z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. Z przeprowadzonej analizy wynika, że
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób wypadkom przy pracy najczęściej ulegają
zawodowych
osoby o stażu pracy krótszym niż 1 rok,
Rozdział 1 następnie ryzyko wypadku maleje wraz
Przepisy ogólne
z wydłużaniem się okresu zatrudnienia
Art. 1. Ustawa określa:
w danym zakładzie. Wśród poszkodowanych
1) rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób
w wypadkach ogółem 87,8% stanowili
zawodowych oraz warunki nabywania prawa do tych świadczeń;
mężczyz
ni, w wypadkach śmiertelnych udział
2) zasady i tryb przyznawania świadczeń, ustalania ich wysokości
mężczyzn wynosił 94%.
oraz zasady ich wypłaty;
3) zasady różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie
społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków;
4) zasady finansowania prewencji wypadkowej.
2
Z przeprowadzonej analizy wynika, że najwięcej
stwierdzeń chorobowych wystąpiło w przedziale wiekowym
Choroby zawodowe w energetyce
49-59 lat.
Prawie 94% stwierdzonych schorzeń powstało po
Przypadki chorób zawodowych w energetyce zawodowej są
minimum 10-letnim okresie pracy w kontakcie z czyn-
stosunkowo nieliczne.
nikami szkodliwymi lub uciążliwymi.
Najwięcej przypadków to choroby wywołane działaniem
hałasu (uszkodzenie słuchu); pozostałe przypadki to pylice
Art. 237. ż 4. Minister właściwy do spraw zdrowia określi,
płuc oraz przewlekłe zapalenia oskrzeli.
w drodze rozporządzenia:
2) wytyczne diagnostyczno-orzecznicze i kryteria rozpo-
znawania chorób zawodowych, uwzględniając w szczególno-
ści rodzaj choroby oraz czynniki szkodliwe i uciążliwe
wywołujące te choroby.
Badania wykazały, że w polskich przedsiębiorstwach przemysłu hutniczego,
w których system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest w
Na przykład w Zakładach Tekstylno -
znacznym stopniu zgodny z normą PN-N-18001, wskaz
niki wypadków są
ponad trzykrotnie mniejsze niż w przedsiębiorstwach, w których nie są
Konfekcyjnych "Teofilów" S.A. w A
odzi zasady
wdrażane zasady systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną
systemowego zarządzania bezpieczeństwem
pracy.
i higieną pracy są wdrażane od 1997 roku. Po 2
latach liczba wypadków przy pracy zmniejszyła się
3-krotnie, zaś po 3 latach 4-krotnie.
W ciągu dwóch lat o ponad 4 tys. dni zmalała
absencja chorobowa pracowników. Poprawił się
przepływ informacji między kierownictwem
i pracownikami, zwiększyło się zaangażowanie
pracowników w działania związane z zarzą-
dzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy.
WYPADKI PRZY PRACY
Za wypadek przy pracy uważa się
nagłe zdarzenie
wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć,
które nastąpiło w związku z pracą
3
Zewnętrzna przyczyna zdarzenia 
niewątpliwie każde zdarzenie wypadkowe
będzie charakteryzowało się specyficznymi
Nagłość zdarzenia  ustawodawca nie
cechami. Różnorodność sytuacji i możliwości
określa jednoznacznie pojęcia nagłości, czyli ile
ich ocen występują w licznym orzecznictwie
zdarzenie musi trwać, aby można je było uznać
SN, które może stanowić pomoc w roz-
za nagłe. Wyrok SN (Sądu Najwyższego)
strzyganiu konkretnych spraw:
z 30.06.1999 r. podaje:  Zdarzenie ... posiada
cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega Wyrok SN z 29.11.1990 r. podaje:  Przy
w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy . kwalifikacji konkretnej okoliczności jako
przyczyny zewnętrznej ... ważne jest, aby
stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia,
natomiast nie musi być przyczyną jedyną ;
Wyrok SN 12.12.1979 r. podaje:  Zawał serca może
być uznany za wypadek przy pracy ... jeżeli został
Uraz lub śmierć  skutek wypadku w
spowodowany silnym przeżyciem psychicznym
postaci urazu lub śmierci poszkodowanego,
pracownika wskutek nawarstwiania się szczególnie
jako obligatoryjna przesłanka wypadku przy
krzywdzących go okoliczności mających związek
pracy wprowadzony został 1.01.2003 r.
z pracą ;
(USTAWA z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ale
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
Wyrok SN z 14.02.1996 r. podaje:  Praca dyrektora o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia
jest z istoty swojej związana z dużą odpowie- 31 grudnia 2002 r. Dz.U.02.241.2074).
dzialnością, a występujące w jej toku stresy nie mogą
być uznane za nietypowe warunki pracy w rozu-
mieniu przyczyny zewnętrznej zdarzenia... .
" podczas lub w związku z wykonywaniem
Związek z pracą  aby nagłe zdarzenie
przez pracownika zwykłych czynności lub
spowodowane przyczyną zewnętrzną, skutkujące
poleceń przełożonych;
urazem lub śmiercią uznać za wypadek przy
" podczas lub w związku z wykonywaniem
pracy musi ono pozostać w związku
przez pracownika czynności na rzecz pra-
przyczynowym z wykonywaną pracą.
codawcy, nawet bez polecenia;
Uwzględniając złożoność warunków pracy,
" w czasie pozostawania pracownika w dyspo-
ustawodawca określa związek z pracą dość
zycji pracodawcy w drodze między siedzibą
szeroko, a mianowicie:
pracodawcy a miejscem wykonywania obo-
wiązku wynikającego ze stosunku pracy.
4
Uraz (lekki wypadek przy pracy) określa się jako uszkodzenie tkanek
Brak związku z pracą (zerwanie związku
ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnę-
z pracą) będzie dyskwalifikowało uznanie
trznego
zdarzenia za wypadek przy pracy, stąd też
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego
pomocnymi mogą być przykłady rozstrzygnięć
nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu,
SN w tej materii:
mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój
zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba
Wyrok SN z 13.11.1998 r. podaje:  Nie jest
nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna,
wypadkiem przy pracy zdarzenie nagłe
całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe,
wywołane przyczyną zewnętrzną, które
istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
nastąpiło po odsunięciu pracownika od
Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku
wykonywania pracy, w czasie, gdy samodzielnie
którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od
przebywał na terenie zakładu pracy i nie był w dnia wypadku.
dyspozycji pracodawcy . Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w
wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Ustawa wypadkowa rozszerza znacznie katalog 3) pełnienia mandatu posła lub senatora, pobiera-
wypadków przy pracy o wypadki, które jącego uposażenie;
wystąpiły w okresie ubezpieczenia wypadko-
4) odbywania szkolenia lub stażu przez absolwenta
wego z danego tytułu podczas:
pobierającego stypendium w okresie odbywania tego
1) uprawiania sportu w trakcie zawodów stażu lub szkolenia na podstawie skierowania
i treningów przez osobę pobierającą stypen- wydanego przez powiatowy urząd pracy;
dium sportowe;
5) wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni
2) wykonywania odpłatnie pracy na podstawie produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz
skierowania do pracy w czasie odbywania kary przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem
pozbawienia wolności lub tymczasowego spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie
aresztowania; ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych
spółdzielni;
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie
6) wykonywania pracy na podstawie umowy
uprawnienia do świadczeń określonych w
agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy
ustawie, traktuje się wypadek, któremu
o świadczenie usług, do której zgodnie z Ko-
pracownik uległ:
deksem cywilnym stosuje się przepisy
1) w czasie podróży służbowej w okoliczno-
dotyczące zlecenia;
ściach innych niż związane z pracą,
7) współpracy przy wykonywaniu pracy na
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej
podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia
samoobrony,
lub umowy o świadczenie usług, do której
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
działające u pracodawcy organizacje związko-
przepisy dotyczące zlecenia;
we.
5