6355536974

72

ny). Tereny o największych nachyleniach, zostają sukcesywnie wyłączane z rolniczego użytkowania (często zalesiane), a drogi do nich prowadzące zanikają. W zlewni Pozory również nie użytkuje się współcześnie większości gruntów na terenach o dużych nachyleniach (zob. ryc. 23), ale zmiany sieci drogowej wymusiły głównie zmiany układu pól (ok. 90 gospodarstw w zlewni i na jej granicach względem ok. 80 w 1850 roku), stąd na rozwój i modyfikację współczesnej sieci drogowej w Zalasówce duży wpływ ma osadnictwo, które lokuje się na terenach o niewielkich nachyleniach. Zmiany w konfiguracji sieci drogowej, zachodzące na obszarach użytkowanych rolniczo, czyli bez silnej presji osadniczej, w niewielkim stopniu warunkowane są przez ukształtowanie terenu - w tym przypadku reprezentowane przez nachylenia. Jednak zależność ta wymaga uzupełnienia o analizę zmian w użytkowaniu ziemi w obydwu zlewniach.

5.2. ZMIANY GĘSTOŚCI DRÓG A UŻYTKOWANIE TERENU

Na podstawie tych samych źródeł historycznych oraz współczesnych ortofo-tomap wykonano mapy użytkowania badanych zlewni (ryc. 22). Mapę użytkowania zintegrowano z mapą nachyleń. Zabieg ten umożliwił sprawdzenie zależności pomiędzy nachyleniem stoków a zagospodarowaniem zlewni (ryc. 23). Według E. Gila (1976) z nachyleniem stoku, obok sposobu użytkowania i agrotechniki, związana jest intensywność spłukiwania i wynoszenia materiału ze zlewni. Drogi w tym procesie ogrywają istotną rolę, gdyż są liniami odpływu (na rycinie 23 zaznaczono również ich procentową długość w przedziałach nachyleń terenu).

W analizowanym interwale czasowym (ok. 150 lat) badane zlewnie cechują podobne kierunki zmian użytkowania, choć stan wyjściowy w obydwu przypadkach znacznie się różnił. Zlewnia Zalasówki w połowie XIX wieku była obszarem wybitnie rolniczym. Grunty orne zajmowały 72% powierzchni, natomiast lasy jedynie 4%. Porośnięte były nimi tylko głęboko wcięte górne części dopływów głównego potoku oraz leje źródłowe. Obszary bezpośrednio związane z osadnictwem (domy, sady, stawy, drogi itp.) zajmowały 6%, a reszta terenu porośnięta była roślinnością trawiastą (łąki, pastwiska, nieużytki - 18%). Współcześnie o ponad połowę zmalała powierzchnia gruntów ornych (35%), dwukrotnie wzrosła powierzchnia zajęta przez roślinność trawiastą (38%) i czterokrotnie przez lasy (16%). W zlewni Pożory ponad połowa obszaru zajęta jest (i była w połowie XIX wieku) przez duży kompleks leśny, którego występowanie zdeterminowały duże nachylenia (ryc. I9C), niskiej jakości gleby i ekspozycja północna. Obszar ten należał w większości do wielkiej własności ziemskiej, która nie dopuszczała do jego fragmentacji i wyeksploatowania. W ostatnich 150 latach powierzchnia lasów w zlewni zwiększyła się z 56% do 64%. Podobnie jak w Zalasówce, o połowę spadł udział gruntów ornych (z 33% do 16%) i dwukrotnie zwiększyła się powierzchnia zajęta przez roślinność trawiastą (z 8% do 16%). Analizując dotychczasowy kierunek zmian można przypuszczać, że lesistość będzie się zwiększać. Grunty, które były orne w roku 1850, w Zalasówce są obecnie użytkowane w 45% w ten sam sposób, 35% zajmują łąki, pastwiska bądź ugory, a 9%