6700450047

jest produkt pozyskiwany w rolnictwie, reszta działalności jest „jałowa”, nie przynosi nadwyżki (praca jest ojcem a ziemia matką bogactwa). Wskazywano na przewagę gospodarstw wielkoobszarowych nad małymi, a także w ramach tego nurtu odkryto prawo malejących przychodów z ziemi (Turgot).

W klasycznej szkole ekonomii jednym z rozwijanych kierunków myśli ekonomicznej była teoria renty gruntowej [Tomczak, 1983]. Głównym celem gospodarowania uznano zysk, zaś jego osiągnięciu służyły badania nad kosztami i rentownością nakładów kapitałowych. Podkreślano, że najważniejszym czynnikiem wzrostu bogactwa jest praca a nie przyroda, stąd oczekiwano zmniejszenia znaczenia rolnictwa na rzecz przemysłu (rzemiosła i manufaktury).

Nie sposób w krótkim czasie omówić wszystkich wątków badań tego okresu, jednak podkreślić należy, iż okres kształtowania naukowych podstaw ekonomiki rolnictwa był dość bujny i nie do końca doceniany.

Gwałtowny rozwój nauk ekonomiczno--rolniczych miał miejsce w drugiej połowic XIX oraz XX w., i to równolegle w wielu krajach, zwłaszcza w Anglii, USA i Niemczech. Nie sposób wymienić wszystkich zainteresowań ekonomistów rolnych, może warto wspomnieć tylko niektóre, takie jak związane z odejściem od feudalizmu do kapitalizmu (zwłaszcza z pracą najemną), uprzemysłowieniem i dostępnością pozarolniczych środków produkcji, postępem w technice, agronomii, hodowli roślin i zwierząt, postępem organizacyjno-technicznym, księgowością, kryzysami agrarnymi, migracją ludności. W dalszych okresach zainteresowania dotyczyły np. spółdzielczości, organizacji pracy, czy wpływu uprzemysłowienia na rolnictwo oraz tereny wiejskie.

Bardzo licznych ekonomistów rolnych doczekała się Polska lat międzywojennych, jednak ich dorobek został nieco zapomniany po drugiej wojnie światowej. Spowodowała to zmiana zasad ustrojowych oraz istnienie barier systemowych w kontaktach z wiodącymi ośrodkami myśli ekonomicznej świata.

WSPÓŁCZESNA ROLA EKONOMIKI ROLNICTWA

Według poglądu Tomczaka [1983], sformułowanego w latach 80., główne zadania ekonomiki rolnictwa to:

1.    prezentacja stanu gospodarki rolnej (ekonomicznego), zachodzących w rolnictwie procesów i bilansów,

2.    analiza czynników kształtujących poziom produkcji rolnej (analiza warunków, historia rozwoju, stosunki produkcji, polityka państwa),

3.    określenie prawidłowości,

4.    ukazanie kierunków rozwoju rolnictwa i znaczenia poszczególnych czynników. Stwierdzenia te, sformułowane w latach

80. są nadal aktualne, choć nastąpiło znaczne poszerzenie i pogłębienie zakresu badań oraz doskonalenie i stosowanie coraz precyzyjniejszych narzędzi badawczych.

TENDENCJE ZMIAN W MYŚLI EKONOMICZNO-ROLNICZEJ PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ

Pierwsze lata po wojnie, w Polsce oraz w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, zdominowała potrzeba opracowania teorii gospodarki socjalistycznej, w nawiązaniu do ogólnej teorii ekonomii politycznej, zwłaszcza myśli Marksa i Engelsa. Było to w naszym kraju zagadnienie nowe, szeroko korzystano więc z dorobku naukowców radzieckich.

Przejęcie majątków wielkoobszarowych i ich „uspołecznienie” (państwowe, spółdzielcze), przy eksodusie dotychczasowych zarządców oraz wprowadzenie gospodarki planowej spowodowało znaczne zapotrzebowanie na wiedzę dotyczącą kierowania majątkami, a zwłaszcza sporządzania planów. To drugie wynikało często z faktu, że kierownikami przedsiębiorstw zostawali ludzie zasłużeni w okresie wojny, czy dla budowania nowego ustroju, a niekoniecznie byli oni znawcami rolnictwa, których generalnie brakowało, stąd ważne było przygotowanie planów dla przedsiębiorstw (często tworzo-wojewódzkiego). Można stwierdzić, że w latach sześćdziesiątych oraz siedemdziesiątych ekonomika rolnictwa i przedsiębiorstw była dość szybko rozwijana, szczególnie na poziomie mikro, zwłaszcza dla potrzeb tak zwanej gospodarki (przedsiębiorstw) uspołecznionej, do której zaliczano państwowe gospodarstwa rolne oraz rolnicze spółdzielnie produkcyjne (w latach 70. do tej grupy dołączyły zespołowe gospodarstwa rolne Kółek Rolniczych). Bardzo dużo uwagi przywiązywano np. do organizacji pracy, czy rachunku kosztów jednostkowych, rachunkowości, planowania w gospodarstwie (projekty urządzeniowe). W miarę rozwoju techniki rolniczej i usprawniania technologii problematyka organizacji pracy w badaniach i dydaktyce stawała się coraz mniej istotna, dominować zaczęły wzorce narzucone względami technologicznymi. Na przykład, po wprowadzeniu kombajnu zbożowego zakres możliwych rozwiązań organizacji żniw ulegał zawężeniu, a dominowała kombajnu determinująca konieczność odbioru i transportu ziarna.

W zakresie rachunku efektywności produkcji nastąpiło przesunięcie z zainteresowania kosztami jednostkowymi na rzecz kalkulacji różnicowych, rachunku marginalnego, a zwłaszcza oblii/anii i wykorzystywania do podejmowania decyzji dotyczących tego co, ile i jak produkować zysku brutto i dochodu bezpośredniego, zaś obecnie nadwyżki bezpośredniej. Ten ostatni rachunek wykazał swoje zalety polegające głównie na obniżeniu pracochłonności obliczeń oraz unikaniu podziału kosztów pośrednich (stałych) na poszczególne działalności (podział ten miał charakter subiektywny, a często przyjęcie klucza podziałowego determinowało poziom opłacalności poszczególnych działalności).

Ogólnie można sądzić, że w pierwszych trzydziestu latach po II wojnie światowej, a może jeszcze i dłużej większe były potrzeby rozwoju ekonomiki na poziomie mikro - czyli przedsiębiorstw, w latach osiemdziesiątych nawet szczegółowych procesów, technologii produkcji. Z pewnym zdziwieniem można zauważyć, że po transformacji ustrojowej, wprowadzeniu gospodarki kapitalistycznej.

12