672580884

2 Afabularny — Akcent językowy główny

tj. bezpośredniego ziurócenia się autora do czytelnika, można tylko przez ujniknięcie w sens inypo-miedzenia i intencję autora. Np.:

Nie pytaj próżno o przyszłe losy,

Nie pytaj!

Lecz otwórz ducha pogodne oczy Na wszystko piękne, co cię otoczy,

W promieniach słońca i w kroplach rosy Zakwitaj!

(A. Asnyk: W albumie).

Afabularny. Określenie utworu, który posiada materiał fabularny, ale nie ma fabuły, tzn. że motywy są luźne, nie powiązane przyczynowo (np. utwór liryczny, opisowy itp.).

Afektacja (Wydwarzanie) zob. Styl afektowany.

Aforyzm (Myśl. Uwaga. Maksyma. ■Sentencja). Zwięzłe zdanie wyrażające jakąś myśl o charakterze ogólnym Np.:

Nie — kto ma złoto, ma perły, ma szaty, Ale kto na siuym przestał — to bogaty. (J. Kochanomski:    A'a XII tablic

ludzkiego żywota, IX).

Por. Apoftegmat. Gnoma. Przysłowie.

Akapit (A capite). Rozpoczęcie wcięciem nowego ustępu tekstu (przesunięcie początku pierwszego wiersza tekstu); ustęp.

Akataleksa (Akatalektyka). Brak kataleksy, tj. występowanie na końcu wersu lub jego członu (przed średniówką) pełnej stopy według wzorca obowiązującego w całym wersie. Np. W czterostopowym wersie amfibrachicz-nym (sSs, sSs, sSs. sSs):

Wysoko pod niebem żuratnie leciały, Wysoko leciały, a lecąc śpiewały,

(S. Goszczyński: Wyjście z Polski).

Por. Kataleksa. Hiperkataleksa. Akatalektyka zob. Akataleksa.

Akcent (Przycisk). Wyróżnienie jędnej sylaby pośród innych przez wzmocnienie jej brzmienia, przez nasilenie głosu przy jej wymawianiu. Akcent, jako foniczny element ilościowy (ta sama jakościowo sylaba może być akcentowana lub nie akcentowana), jest elementem prozodycznym, tj. może występować jako konstanta metryczna (np. przez ustalenie ilości akcentów w wersie albo ilości i pozycji, w jakich występują). Akcenty klasyfikujemy i określamy bliżej ze względu na wła ściwości języka (ruchomy, stały, główny, poboczny), z uwagi na pozycję akcentu (inicjalny, na-głosowy, wewnętrzny, wygłosowy, męski, żeński, proparoksyto-niczny), z punktu widzenia roli semantycznej w zdaniu (logiczny, emfatyczny) lub wersyfikacyjnej (metryczny, recytacyjny, meliczny, zestrojowy).

Akcent daktyliczny zob. Akcent proparoksytoniczny.

Akcent emfatyczny (uczuciowy). Akcent wyróżniający wyraz o mocnym zabarwieniu uczuciowym, ekspresyjny; wpływa na znaczenie i intonację wypowiedzenia. Np.:

Litwo, ojczyzno moja...

Akcent inicjalny. Początkowy akcent w wyrazie, stopie lub wersie. Por. Akcent nagłosowy.

Akcent językowy. Akcent zgodny z prawami języka (występuje w każdym wypowiedzeniu, a w mowie wiązanej może podlegać uporządkowaniu metrycznemu).

Akcent językowy główny. Silny akcent, organizujący wyraz. W języku polskim akcent główny