6740342548

9

POZNANE I POZNAWALNE W BIOLOGII

ogólną rozciągniętą na szeroki zakres prawidłowości wyrażają pewne istotne (lub nieistotne) zależności. Celem jest jednak, aby prawo wyrażało istotne zależności. Jednakże stwierdzenie, że istotnie — „Jeżeli A, to B” i to w każdym badanym przypadku — wcale nie prowadzi, jak już mówiliśmy, jeszcze do konkluzji, że to właśnie _;,A powoduje B”. Ciągle bowiem nie wiadomo, czy zachodzi tu zależność, czy tylko korelacja zjawisk. Pozornie wydaje się, że tzw. „czyste” doświadczenie powinno dać jednoznaczną odpowiedź. Tak jednak nie jest. W biologii złożoność zjawisk uniemożliwia zaprojektowanie takiego jednoznacznego eksperymentu, a poza tym nawet teoretycznie (o czym jeszcze poniżej) taki eksperyment nie rozwiązuje sprawy.

Praktycznie rzecz ujmując — jak to słusznie podkreśla d’Arcy Thompson na ogół metoda pomocniczego rozumowania, przy pomocy której odbywa się projektowanie doświadczenia, nie ma charakteru właściwego rozważania przyczynowości.¹ Odbywa się to inaczej. Obserwacja badanej zależności, czy korelacji prowadzi badacza do sformułowania pytania: Dlaczego i po co? Krótko mówiąc badacz zadaje pytania teleologiczne. I dopiero ujmując badane zjawiska jako taką szaradę można stawiać sensowne projekty doświadczeń i zastanawiać się nad prawidłowością rozwiązań. Jednakże prawa wynikania w naukach przyrodniczych są znacznie bardziej ograniczone, niż w naukach formalno-logicznych, i to zarówno z punktu widzenia teoretycznego jak i praktycznego.

Można wymienić co najmniej parę czynników, które nie pozwalają na stwierdzenie żadnej prawidłowości w postaci pewnika.

r

1. Wnioskowanie w logice formalnej ma zupełnie inny charakter niż w naukach przyrodniczych.

W naukach przyrodniczych teoretyczną niemożliwość pełnego zweryfikowania, czyli sprawdzenia hipotezy naukowej nawet naj-prawidłowszymi eksperymentami, pięknie ujął Popper, podkreślając fakt asymetrii pomiędzy falsyfikowaniem a weryfikowaniem hipotezy naukowej. Asymetria ta wynika z logicznych form ogólnego twierdzenia: „Ze szczegółowych danych nie jesteśmy uprawnieni do wysuwania bezwzględnie prawdziwych wniosków ogólnych, natomiast postawione hipotetycznie twierdzenie ogólne może być obalone przez pojedynczy przypadek niezgodności”. Tak więc można z całą pewnością eksperymentalnie wykazać niesłusz-

1

w. D’Arcy Thompson, On Growth and Form, Cambridge University Press 1959, wyd. 2, t. I, s. 1—464.