6740342597

17

POZNANE I POZNAWALNE W BIOLOGII

Tę cechę badań naukowych lapidarnie wyraził Andre Gide i nie można się dziwić, że jest to jeden z najczęściej przytaczanych aforyzmów, rozpoczynających lub kończących dzieła ludzi nauki wtedy, gdy dążą oni do ostatecznego podsumowania dorobku swego życia i chcą oddać jego smak i wartość Zdanie to, zaczerpnięte z dziennika, brzmi następująco: „Ale pełne objęcie prawdy — o, moi bracia — jest nam odmówione, zresztą to dawałoby nam mniejszą satysfakcję, niż samo poszukiwanie”.

III

Wydaje się jednak, że istnieje parę wyraźnych prerogatyw, redukujących tę niesprawdzalność i istotnie wielką możliwość błędów. Pierwszą grupę tych czynników można ująć ogólnie jako aspekty psychologiczne, skłaniające do wyboru raczej dobrej niż złej drogi rozumowania.

1.    W pewnym momencie doświadczeń ilość argumentów przemawiających za prawdziwością hipotezy jest wystarczająco duża, aby być o tym przekonanym i zwykle bez nowego zasadniczego kroku można jej już dalej nie weryfikować.

2.    Logika rozważań skłania zwykle do odrzucenia hipotezy niesłusznej, określanej jako ,,mało prawdopodobne” — jeszcze przed eksperymentowaniem.

Druga grupa cech to pewne własności ogólne obiektów żywych.

1.    Podobieństwo mechanizmów i procesów u żywych organizmów uprawnia do rozszerzenia i rozciągnięcia naszych badań z dużym prawdopodobieństwem na nawet nie badane obiekty. Tak np. jeżeli kopalne ryby posiadały skrzela, to prawdopodobnie oddychały tlenem rozpuszczonym w wodzie.

2.    To, że organizm stanowi całość, wyklucza już pewne cechy i uniemożliwia przyjęcie nowych poglądów. Tak na przykład na terenie żywej tkanki mało prawdopodobne jest wykrycie w dużych stężeniach substancji, np. nieodwracalnie denaturujących białka.

3.    To, że organizm ma zdolności adaptacyjne, także wyklucza pewne jego cechy z bardzo dużym prawdopodobieństwem. Tak więc badanie warunków środowiskowych wyznacza pewne cechy organizmów zamieszkujących takie biotypy. Tak np. w solankach

a Mals le plein embrassement de la Verltć, mes fr&res, nuus est refuse; et du reste U donnerait a notre dme une satisfaction moins uive que la recherche. A. Gicie, Juurnul. Cyt. wg A. Lwoff, L^uolitlion physioloyique, 1’etude des pertes de jonclions chez les mlcrooryanismes, „Actuaiites scientifiques et indu-strielles”, Paris 1943, 970, s. 1—307.

Znak — 2