6815961429

CYFROWE BIBLIOTEKI A WYSZUKIWANIE INFORMACJI 653

Wraz z wynalezieniem pisma zaczęto tworzyć repozytoria wiedzy o rozmiarach, które szybko przekroczyły możliwości percepcji człowieka. Aby umożliwić odnalezienie informacji w nich zgromadzonych, niezbędne było opracowanie metod, pozwalających te repozytoria przeszukiwać. Jaki mógłby być bowiem pożytek z biblioteki tak wielkiej, jak np. Biblioteka Aleksandryjska, jeśli niemożliwe byłoby odnalezienie w jej zasobach dziel, dotyczących tematów interesujących odwiedzających ją czytelników?

Nie sposób dziś dokładnie ustalić, jak zorganizowany był proces katalogowania w tej bibliotece. Niewątpliwie jej zbiory musiały być uporządkowane według jakiegoś systemu, gdyż w czasach jej największej świetności zgromadzono w niej ok. pół miliona zwojów (Trumble, 2003). Można przypuszczać, że jego istota polegała przede wszystkim na zapamiętywaniu organizacji kolekcji przez samych bibliotekarzy. Innymi słowy, musieli oni zapewne „nauczyć się biblioteki” i tym samym stanowili pierwsze - i jedyne - źródło informacji dla czytelnika, chcącego odszukać w jej zbiorach interesujące go dzieło. Z badań historyków wynika, że podstawowym opisem zawartości kolekcji starożytnej Biblioteki Aleksandryjskiej były przede wszystkim słynne Pina-kes (Tablice) Kalimacha z Cyreny (Parsons, 1952), jednak na podstawie zachowanych przekazów o ich budowie wnioskować można, że brakowało w nich ustrukturyzowanych metadanych, pozwalających szybko odnaleźć książki powiązane tematycznie. Chcąc zatem pomóc czytelnikowi w odnalezieniu dzieł na interesujący go temat, bibliotekarz polegał najprawdopodobniej na możliwościach pamięci asocjacyjnej ludzkiego umysłu, to zaś wymagało choćby pobieżnego przejrzenia zgromadzonych dzieł i częściowego zapamiętania ich treści.

Możliwość wykorzystania metadanych diametralnie zmienia sytuację. W niniejszym artykule metadane, rozumiane sąjako opis treści dokumentu sporządzony przez człowieka (tj. nie w wyniku działania programu komputerowego). Opis ten może być zarówno tekstem języka naturalnego (np. streszczeniem), jak też tekstem pewnego sztucznego języka informacyjno-wyszukiwawczego (np. zbiorem słów kluczowych, deskryptorów z pewnego tezaurusa, haseł przedmiotowych lub symboli pewnej klasyfikacji piśmiennictwa) albo też przyporządkowaniem opisywanego dokumentu do węzła sieci semantycznej, takiej jak ontologia, dokonanym w celu klasyfikacji jego treści. Metadane zawierają także informacje dotyczące opisywanego dokumentu, w szczególności zaś te, które wskazują sposób jego pozyskania, np. sygnaturę bądź cyfrowy adres zasobu, taki jak adres URL¹. Jednak to opis rzeczowy jest najbardziej istotny dla problemu wyszukiwania informacji, czyli problemu zidentyfikowania zasobu jako należącego do zbioru zasobów interesujących użytkownika. Warto tu nadmienić, że z punktu widzenia informatyki tworzenie takiego opisu to proces stratnej kompresji danych, który jako taki jest także możliwy do wykonania w sposób maszynowy. Jakość tego procesu, określanego często mianem a u t o m a t y c z n ej sumaryzacji dokumentów (Gawrysiak, 1999, 2001), jest jednak obecnie wysoce niedoskonała, dlatego też w dalszej części artykułu przyjęto, iż rozważane w nim metadane tworzone są nieautomatycznie.

1

Termin metadane jest niejednoznaczny, określa się nim także struktury automatyczne, np. opisy plików w systemie plików zapisanym na dysku twardym komputera, w tym znaczeniu nie jest jednak stosowany w tekście niniejszego artykułu. Więcej o rodzajach, tworzeniu i wykorzystaniu metadanych w procesach wyszukiwania informacji. Zob. Nahotko, 2000, 2004.