7097420167

15

w czasie kompleksowych badań jezior w dorzeczu Jukonu prowadzili również pomiary pionowego rozkładu temperatur w podłożu masy wodnej. Stwierdzili oni duże różnice pomiędzy poszczególnymi jeziorami. Na to zróżnicowanie uwagę zwrócili też W. Chomskis (1969) i A. A. Piwowarów (1972). Chomskis analizuje wartości Q_td obliczone metodami podanymi przez Brasławskiego i Wikulinę (1954). Piwowarów uważa, że w kształtowaniu reżimu termicznego niegłębokich zbiorników wodnych, szczególnie w okresie zimowym (zlodzenie), istotną rolę odgrywa wymiana ciepła z podłożem. Wielkość tej wymiany zależy głównie od dwóch czynników: przewodnictwa cieplnego utworów składających się na podłoże oraz ilości ciepła doprowadzonego wraz z wodami gruntowymi. To ostatnie zjawisko nie zostało jeszcze dokładnie poznane. Piwowarów uważa, że dla jezior o dużej powierzchni i niewielkim zróżnicowaniu głębokości, z wyjątkiem strefy brzegowej, rola wód gruntowych w przenoszeniu ciepła w utworach podłoża jest nieznaczna. Stwierdza on także, że brak bezpośrednich pomiarów temperatury osadów dennych zmusza do stosowania matematycznych metod. Istnieje możliwość obliczenia pola temperatury (E. Kącki 1957) dwiema metodami. W pierwszej danymi wyjściowymi są temperatury wody nad dnem, przyjmowane za temperaturę powierzchni osadów. W drugiej danymi wyjściowymi są wartości bilansu cieplnego. Teoretyczne założenia Piwowarowa znalazły swoje uzasadnienie w wynikach pomiarów. Uważa on, że temperatura na pewnej głębokości poniżej dna praktycznie nie zmienia się w ciągu roku i równa się średniej wieloletniej temperaturze wody nad dnem. Stosunkowo proste matematyczne obliczenia proponowane przez Piwowarowa pozwalają poznać teoretyczny pionowy rozkład temperatury osadów na różnych głębokościach oraz wartości Q_{d. Biorąc pod uwagę ostatnią wartość, wyróżnia on dwa typy zbiorników wodnych. Głębokie lub o słabym tur-bulentnym mieszaniu, w których zimowe podgrzewanie wody od dna zachodzi wolniej niż w płytkich lub o silnym turbulentnym mieszaniu. Zapasy ciepła w osadach wyczerpują się znacznie szybciej (równowaga cieplna pomiędzy wodą i osadami — podłożem) i jeszcze przed zanikiem pokrywy lodowej wody jeziorne osiągają tzw. zimowe maksimum temperatury. Wielkość Q_td zależy więc generalnie od wielkości turbu-lentnej wymiany ciepła w wodzie.

W literaturze polskiej poza wymienionymi już pozycjami J. Bajerlei-na brak jest w zasadzie badań nad termiką osadów dennych. Z. Głanc (1969) przytacza wyniki A. P. Brasławskiego i Z. A. Wikuliny (1954), stwierdzając za tymi autorami, że wymiana ciepła pomiędzy masą wodną i jej podłożem może mieć zauważalny wpływ w zbiornikach o głębokości mniejszej niż 10 m. M. Bojanowicz (1970) w syntetycznym opracowaniu termiki jezior polskich stwierdza: „W lutym zaznacza się wzrost zawartości ciepła związany zapewne z ogrzewaniem wód od dna” (s. 20). Aktualnie badania nad termiką osadów dennych prowadzi S. Tyczyńska (1973) na Jeziorze Gardeńskim (Pojezierze Mazurskie).