7186604134

w roku 1905, z końcem lat dwudziestych siwizna wynikała już z naturalnych procesów starzenia się. Wszakże: i wówczas było jej — tak sądzę — do twarzy z tym szronem, a we wszelakich rankingach popularności wśród czytelników z reguły młodopola-nie bili młodych (metrykalnie) na głowę. Toteż gdy mówimy: „posiwiała, zamknięta przeszłość” — warto pytać: dla kogo i w jaki sposób zamknięta? O nieufności w ogóle wobec historycznoliterackich „obiektywizmów” już wspominałem, więc to przynajmniej w tej samej mierze obawa przed deformującymi przypadłościami literaturoznawczego dyskursu kierowała intencjami, ocalających od zapomnienia, Przybyszewskiego i Boya-Żeleńskiego, co troska

0    pośredniość/rzetelność wiedzy młodych historyków literatury. A wreszcie — i o tym trzeba pamiętać — wspomnienia się nieźle sprzedawały (sukces popularności Stówek sprzęgnięty z sukcesem tomów Znasz li ten kraj? i Ludzi żywych).

Obraz Młodej Polski, wyłaniający się z pism Boya, składa się — zauważa Roman Zimand⁵⁰ — z trzech części: 1) młodopolskiego Krakowa w krzywym zwierciadle Stówek, 2) wspomnień zgrupowanych głównie w tomach Znasz li Len kraj?... oraz Ludzie żywi, 3) historycznoliterackiego dyskursu w postaci Wstępu do Antologii Młodej Polski (1939). Trzy różne typy wypowiedzi, ale dopełniających się, bo ta sama była perspektywa określona przez: 1) wiedzę podporządkowaną meandrom własnej pamięci;

2)    uznanie Krakowa za centrum młodopolskiego promieniowania;

3)    biografizm jako regułę rozpoznawania literatury, kultury literackiej; 4) dobór materiałów według kryterium estetycznego; 5) charakterystyczną dla Boya postawę rewizjonisty, odkrywającego w imię racjonalistycznej trzeźwości prawdę o minionych czasach, ale rewizjonisty ułagodzonego, sentymentalnego, ciepłego.

Owo ciepło powrotu do lat pogodnej młodości było poniekąd ucieczką od twardej walki publicystycznej autora Piekła kobiet

1    agresywnej kampanii przeciw „boyszewizmowi”. Zimand stwierdzi bez ogródek: „Znasz li Len kraj?... to książka eskapistyczna”⁵¹. Ale eskapizm ten nie jest wcale tak bezinteresowny, stanowi bowiem istotny składnik konstruowania strategii legendy cyganerii młodopolskiej, tworzenia złudzenia całości, pełni opisu tego środowiska. A tu, jak wiadomo, postępował Boy-Żeleński pozornie kapryśnie, w istocie konsekwentnie, kierując się pełnymi swobo-

⁵⁰    Zob. R. Zimand: Trzy studia o Boyu. Warszawa 1961, s. 110.

⁵¹    Ibidem, s. 120.

127