7186604144

i swego cierpienia za miliony wyrośli już ponad partyjne i orientacyjne chińskie mury z... tektury”⁸⁴. A jednak wspólnota przeżyć młodości potrafi wyciszyć nawet najbardziej gorące, bieżące waśnie, pamięć o nieobecnych zamazuje dawniejsze spory, solidarność świadków młodopolskich literackich przygód połączy w końcu lat dwudziestych pisarzy różnych orientacji.

Autor Pamfletów nie jest skąpy w słowie, ale raczej nie szafuje wyrazami patetycznymi. O Roztworowskim i jego Niespodziance napisał:

Największy po Wyspiańskim władca sceny polskiej, najczystszej krwi i pomazania dramatysta, wizjoner potężny a niedoceniony, sprawił pokoleniu swemu prawdziwą niespodziankę, bo dał mu... arcydzieło⁸⁵.

Symptomatyczne i nieprzypadkowe sformułowania: niespodziankę Niespodzianką sprawił pokoleniu swemu. Jest w tym jakiś pogłos trochę buńczucznej, trochę przekornej, cokolwiek być może kompensacyjnej reakcji wobec ekspansji młodzieży. Przypominając upomnienia i przestrogi Słowackiego oraz Krasińskiego, przypisze Nowaczyński Rostworowskiemu takie zasługi:

To jest wedle mojego najgłębszego przekonania może w podświadomości twórcy poczęte, terminem naukowym wyrażając się — subliminalnie poczęte, orędzie szlachcica polskiego do narodu z datą r. 1928-9, jego wielkie: memento — jego ostrzega m!^8r>

Zatem przekaz to starszego, ale współczesnego duchem poety--dramaturga, który odsłania widok na siermiężną biedę ludu, której już nie dość się dostrzega z okien rządzących nowym państwem. To pochodzący z pokolenia Wyspiańskiego i, co by nie powiedzieć, także Nowaczyńskiego pisarz głosi przestrogę, której znaczenie przypomina owo z Wesela: „[...] biada nam, jeśli z; jego tragedii o nędzy bezdennej chłopstwa polskiego nie wciągniemy morału i nie zaradzimy złemu póki czas, póki czas!. Podobnie ostrzeżeniem był — tak sądził Nowaczyński — Bunt Reymonta. Recenzja o ostatniej powieści noblisty znalazła się również

⁸⁴    Ibidem, s. 156.

⁸⁵    A. Nowaczyński: ..Niespodzianka" K.H. Roztworowskiego. W: Idem: Pamjlety..., s. 251.

⁸⁶    Ibidem, s. 257.

⁸⁷    Ibidem, s. 267.

137