page0033

29

gwiazda świecąca ma za towarzysza ciało już wygasłe. W takim układzie obie gwiazdy krążą około wspólnego środka bezwładności, przyczem jeżeli ich masy są jednakowe, to środek bezwładności, zwany także środkiem masy, znajduje się na pół drogi między środkami obu ciał; jeżeli zaś jedna gwiazda jest większa, a druga mniejsza, wówczas ta, która posiada masę większą, krąży bliżej wspólnego środka masy, a ta, która masę posiada mniejszą, krąży znacznie dalej od wspólnego środka.

Dodajmy do układów gwiazd stałych nadto układy mgławicowe i układy w drodze mlecznej, a zrozumiemy, jak tru-lno jest odpowiedzieć apodyktycznie na pytanie, czy istnieje jeden wszechświat, czy też układy rozmaite gwiazd, od siebie niezawisłe.

Na korzyść alternatywy pierwszej możnaby przytoczyć okoliczności następujące: 1° że wszystkie układy podlegają jednakowo prawu ciężkości, 2° że jedna jest materya, z której są zbudowane, 3° że wszystkie układy krążą około jakiegoś środka, 4° że wszystkie układy gwiazd należą do układu drogi mlecznej. Nie wszystkie jednak te okoliczności posiadają ścisłą wartość dowodową, i dlatego musimy się niemi zająć nieco bliżej.

1. Jest rzeczą znaną, iż nasz układ słoneczny podlega w zupełności prawom Newtona.

Bezwątpienia zaś niejedno jeszcze pokolenie ludzkie przesunie się po powierzchni ziemi, nim będzie można powiedzieć ze ścisłością matematyczną, że wszystkie ciała niebieskie, przez nas widzialne, są prawu Newtona bezwzględnie podległe, bo do tego potrzebaby znać dokładnie ruchy wszystkich ciał niebieskich: wszelako niemałego poparcia dla ważności tego prawa udzieliło zbadanie ruchów w układach, złożonych z dwóch i więcej gwiazd. Zbadaniem ruchów w tych układach zajęli się: Savary (1827), Encke (1830), John Herszel (1832), Klinckerfues, Thiele, Doberck, See, Hussey, A. Belopolsky i inni. Z powodu ich prac piszą Newcomb-Engelmann: »Dass das Newtonsche Attraktionsgesetz auch in jenen fernen Systemen gelte, konnte

zwar nicht ernsthaft bezweifelt werden.....; immerhin musste

man wilnschen, praktisch den Beweis seiner Giiltigkeit beige-bracht zu sehen. Seit jener Zeit (od prac Savary’ego) hat es nun in allen Fctllen seine Best&tigung erfahren, und Tisse-

http://rcin.org.pl