scandjvutmp8a01

131

cycli wysokie stanowiska, tak to wystawiamy sobie, ze słońce i wszystkie gwiazdy krążą około naszej szczuplej sfery. Małe kółko w zegarze, widząc, ze jest potrzebną sztuką w machinie, mogłoby, na siebie tylko zważając, sądzić się również za istotny punkt, około którego krąży wszystko.

Ważną i bardzo pożyteczną jest rzeczą poznać się na swych właściwych rozmiarach i rzeczywistej wielkości na świecie, nic bowiem nie może nam sprawić prawdziwego nieszczęścia jak upór śmiesznej pychy, z pod jego praw wyłamać się chcącćj. Chcąc wywyższyć się nad zakres uaszćj śmiertelności, chwytamy się środków, wysilamy się z własną szkodą: jakże wtedy obłąkania naszćj próżności każą nas, jak przykrą odnosimy karę za nasze głupstwa! Dla czegóż to jeden tylko człowiek pomiędzy zwierzętami, mniema, że więcćj dostał w podziale złego niż dobrego w swćm życiu? Gdybyśmy w tćj mierze chcieli wierzyć rachubie Maupertuisa i dowodzić na ile, rodząc się, narażamy się niedoli, wtedy pewno lepićj-by było powiesić się. Ależ natura nie mogła być tak nielitościwą macochą dla swego najszlachetniejszego stworzenia, gdyż inni filozofowie, jak np. Gardan, przypuszczają nawet, że komary, i najlichsze stworzenia , mogą być szczęśliwe, i nigdy nie widziano, aby jakiekolwiek zwierzę, odbierało sobie życie, jak to czyni człowiek.

Zdaje się zatćm wielkie prawdopodobieństwo, że nieszczęścia ludzkości pochodzą w ięcćj z nas samych, aniżeli z natury, która dała nam hojnie wszystko co nam potrzebnem być mogło do szczęśliwego życia. Lecz powie kto, jeżeli człowiek jest zepsuty, złośliwy, jeżeli targa się na zgubę własnego rodu, któż mu podaje do tego sposobność, jeżeli nie natura? Czy nie wlała w jego serce złośliwości, jak jadu pod zęby żmii, jak trucizny w arszeuik, a to w niedocieczonym dla nas celu ? Azali choroby, zarazy i tyle innych żywiołów zniszczenia nie zależą od naszćj organizacyi, podobnie jak nieuchronna potrzeba zabójstw czyli wojen? nie sąż one przymuszonym skutkiem równowagi między narodami lub osobami, i podobnie jak burze, nowy sprowadzą porządek między żywiołami? A zresztą, czy podobne pytania nie łączą się ściśle z wielkiem zadaniem o początku fizycznego i moralnego złego na naszym świecie?