7186604238

Wacław po wyjściu z przedziału celnika podróżował dalej... ku Warszawie^{1 2}.

Dobrze, że najprawdopodobniej koneksje i być może korupcyjne zabiegi Bohdana Hulewicza, który pracował w biurze tłumaczeń przy Generalnym Gubernatorstwie w Warszawie, doprowadziły do odzyskania rękopisu. Historia ta ma posmak sensacyjny i walor anegdoty, ale pokazuje też radykalną odmianę reguł funkcjonowania literatury/literatów. Zagrożenie, konspiracja, przygoda... Może dla dopełnienia warto w tym miejscu przywołać przypadek wojennego manuskryptu pierwszej części Walki z szatanem Żeromskiego; według informacji Moniki Żeromskiej: „Rękopis ukończonej Zamieci pozostawił Żeromski w Wyżnych Hagach pod opieką Polnischa, bojąc sie trudności na granicy z racji swego rosyjskiego pochodzenia i nie chcąc narazić skryptu na niebezpieczeństwo. Przyniósł go następnie na nartach przez góry zaprzyjaźniony góral — Jakub Wawrytko”⁰.

Górski (Artur) pośród pisarzy wypowiadających sie w czasie wojny przyjął pozycje charakterystyczną: patrioty, nawiązującego do tradycji mesjanistycznych i tam poszukującego odpowiedzi na pytania współczesności, moralisty, stawiającego rodakom maksy-malistyczne zadania, analityka, a może bardziej prognosty-mentora, zaniepokojonego charakterem przekształceń antropologicznych, których istotą są zagrożone proporcje miedzy agresywną siłą materii a niezbywalnością duchowej mocy; historiozofa wreszcie, który śladem Mickiewiczowskiej interpretacji historii Polski, na przekór pesymistycznym komentarzom krakowskiej szkoły historycznej, w nas samych upatrujących przyczyn klęsk, idealistycznie podnosił walory ustrojowe dawnej Polski, które pozwalały na zachowanie „równowagi pomiędzy indywidualizmem a uspołecznieniem”³. Nie próbował — co może nieco dziwić — dać szerszego wyrazu doświadczeniu katastrofy z lat 1914—1918; „O wojnie wypowiadał sie Górski krótko, niejako przy okazji tematu swego życia — niepodległego bytu polskiego”⁴.

22

1

   I I. Muszyńska- I I o 11 iii a n o w a:    W kręgu Derenia. Łódź 1986,

s. 129. Por. także M. Po piel: Wstęp. W: W. Bere n t: Żywe kamienie..., s. V.

2

   S. Kile, S. Kasztelowicz:    Stefan Żeromski. Kalendarium życia

i twórczości. Kraków 1976, s. 415.

3

   A. Górski: Ku czemu Polska szła. Warszawa 1918, s. 95.

4

   A. Kieżuń: ..Budowniczy polski jutrzejszej”. O pismach Artura Górskiego z lat wojny. W: Pierwsza wojna światowa w literaturze polskiej i obcej..., s. 95.