7186604294

Nie sprawował ministerialnych urzędów, ale wpływ na społeczeństwo miał nie mniejszy niż niejeden dygnitarz. Mowa, rzecz jasna, o Stefanie Żeromskim. Jego próby oddziaływania na politykę przybrały dwojaką postać: bezpośrednie interwencje nie zawsze okazywały się skuteczne, pisarz też niechętnie brał udział w politycznych starciach: projekt zbudowania Rzeczypospolitej odnowionej moralnie i sprawiedliwej, na miarę marzeń, przysporzył mu szczerych wyznawców, krytycznych oponentów i prześmiewców, wypominających mu naiwność. Miał też wierne grono zaprzysięgłych przeciwników. Gdy próbował przekonać Piłsudskiego, do którego udał się z wizytą po powrocie do Warszawy w 1919 roku, by ten uznał ważność wspierania aspiracji Polaków na zachodzie (plebiscyty na Śląsku i w Prusach), spotkał się z brutalnym lekceważeniem owej sugestii. Panowie się nie lubili, trzasnęły drzwi¹. Autor Walki z szatanem w akcję plebiscytową się zaangażuje: wspólnie z Kasprowiczem i Władysławem Kozickim wyjeżdża do Iławy, Kwidzynia, Malborka (efektem tej wyprawy jest również reportaż, którego tytuł stanowią nazwy tych trzech miejscowości). Protestuje, nawołuje, pisze odezwy. W czerwcu 1920 roku wraz z Kasprowiczem i Kozickim wydaje odezwę wzywającą Polaków do obrony Warmii i Mazur; skrytykuje PPS za brak wyrazistej agitacji patriotycznej wśród robotników na terenach plebiscytowych². Weźmie udział w zorganizowaniu Towarzystwa Przyjaciół Pomorza, pisze odezwy oraz ulotki okolicznościowe (w 1920 roku). Nie zapomina o znaczeniu Śląska dla ekonomicznych interesów Polski, wkrótce zaangażuje się też w obronę Spiszą.

Nie mniej ważny od bieżącej działalności Żeromskiego jest jego projekt zorganizowania życia społecznego w wolnej Polsce, zasad funkcjonowania „świata pracy" oraz inteligencji. W Początku świata pracy stanowczo odrzuca politykierstwo, zawłaszczenie

74

1

   Zob. S. E i 1 c, S. Kasztelowicz: Stefan Żeromski. Kalendarium życia i twórczości. Kraków 1976, s. 472 (wspomina o tym wydarzeniu II. Mortkie-wicz Olczakowa). Warto jednak przypomnieć, iż stanął w obronie Piłsudskiego zaa ta kowanego w trakcie kampanii wyborczej w roku 1922 przez Stanisława Strońskiego, który na łamach „Rzeczypospolitej", organu Chrześcijańskiej Demokracji, przywołał prywatną rozmowę Naczelnika z Żeromskim jeszcze z roku 1916. Miał wówczas powiedzieć Piłsudski, że „Polska musi iść z Niemcami i o odzyskaniu ziem polskich zaboru pruskiego myśleć nie należy". Żeromski zdementował tę informację, która, naturalnie, służyć miała zdyskredytowaniu twórcy Legionów i była częścią sporu, kto najlepiej przysłużył się dziełu odzy skania niepodległości, piłsudc.zycy czy narodowi demokraci.

2

   Zob. ibidem, s. 486 487.