7349812293

.. PESYMIZM " 91

liislorii historiografii, są to podstawowe elementy czy aspekty syntez dziejów Polski; a także są to główne kryteria ich ewidencji i systematyzacji.

W tradycyjnej intcqrrctacji myśl J. Lelewela to synteza „narodowa” - „republikańska”. Synteza M. Bobr/yńskiego - będąca przeciwstawieniem syntezy J. Lelewela - to koncepcja „państwowa” - „monarchiczna”. W myśli J. Lelewela mamy, twierdzi Marian Henryk Serejski, „wyraźnie sformułowaną antytezę między koncepcją historii narodowej a państwowej” . M. H. Serejski pisze o „charakterystycznej chyba dla polskiej myśli historycznej w okresie porozbiorowym antynomii przeciwstawnych sobie pojęć, w ramach których czy dokoła których koncentrowała się uwaga badawcza, »organizująca« przeszłość. W wyniku takiej operacji myślowej powstały dwa odmienne modele opisu i refleksji historycznej: »pańslwowy« i » narodowych”¹⁵¹ I lak, synteza J. Lelewela to „koncepcja dziejów Polski ujęta z punktu widzenia idei narodu”¹⁵². Istotę syntezy M. Bobrzyńskiego stanowi natomiast „idea państwa” ¹⁵\ M. Bobr/yński wychodzi - twierdzi M. H. Serejski -„z założenia o nadrzędnej roli państwa i stosuje jednolite kryterium oceny - rację stanu” ^l54.

Wedle J. Adamusa w dziejach polskiej myśli historycznej wielką rolę odegrało „przeciwieństwo dwu kierunków, monarchiczncgo i republikańskiego” . „Republika nizin” to obrona republiki w Polsce czasów nowożytnych. „Monarchizm” to obrona monarchii, „program przejścia do ustroju monarchiczncgo, [który] opierał się na wzorach zachodnich” ¹⁵ . Synteza M. Bobrzyńskiego to - twierdzi J. Adamus -, jedna z syntez monarchicznych”¹⁵⁷. Pisze o niej jako o „monarchiczncj, politycznej i w ogóle wyrosłej z ducha wieku XVIII syntezie” ¹⁵\ Opozycja syntezy dziejów Polski M. Bobrzyńskiego wobec syntezy J. Lelewela jest przez J. Adamusa interpretowana jako reakcja propagatora monarchii, absolutyzmu czasów nowożytnych na idee zwolennika republiki.

Jak się wydaje, alternatywa „naród” - „państwo”, a także alternatywa „repub-likanizm” - „monarchizm” nie oddają istoty przeciwieństwa syntezy M. Bobrzyńskiego wobec syntezy J. Lelewela. Z jednej strony J. Lelewel akcentuje - wbrew ujęciu M.H. Serejskiego - znaczenie „bytu politycznego” narodu. Z drugiej zaś stro-150 M. II. Serejski: Koncepcja historii /*v w 'szechn ej Joachimu Lelewela. Warszawa 1958,

s. 255

151    I d e m: Naród a państwo w polskiej myśli historycznej. Warszawa 1973, s. 6.

152    Ibidem,*. 1 14.

153    Ibidem, s. 203. i5i Ibidem, s. 204.

155 J. Ada m us:    Monarchizm i repuhlikanizms. 9 i passim; także: i d e m: O kierun

kach.,., s. 35 i passim.

156    I d e m: O kierunkach...» s. 71.

157    Ibidem, s. 16.

15$ Ibidem.