7921506559

fakt ich występowania w przyrodzie. Problematyka układów samoorganizujących jest, naszym zdaniem, doskonałym pretekstem dla klasycznych zagadnień filozoficznych, jakimi są na przykład teologiczny opis praw przyrody, kauzalność finalna (The explanatory prio-rity of finał causes of Aristotle [Stanford Encyclopedia of Philosophy], który to punkt widzenia jest faworyzowany przez kontekst układów samoorganizujących), holistyczny vs. redukcjonistyczny opis praw przyrody [20].

Naszym zdaniem trudno jest pominąć fakt, jakim jest istnienie w przyrodzie układów samoorganizujących dla dyskusji na temat ogólniejszych problemów filozoficznych. I nie chodzi o jakiś rodzaj interpretacji tych faktów, tylko poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czy przyroda działa w sposób celowy, jeśli może być pokryta przez układy samoorganizujące opisujące świat w różnych skalach.

Tradycyjnie taka dyskusja toczyła się w kontekście np. zasad wariacyjnych fizyki, z których można wyprowadzić wszystkie fundamentalne prawa fizyki (niejednokrotnie wypro-wadzalność tych praw z zasad wariacyjnych i ich fundamentalność są synonimami). Chodzi nam o to, aby problematykę układów samoorganizujących potraktować jako nowe świadectwo (argument) za teleologicznym punktem widzenia.

Co więcej, jeśli uświadomimy sobie fakt, że fizyczne lagrangiany posiadają własność tzw. lokalności, to równoważność deterministycznego i wariacyjnego opisu staje się trywialna. Tak więc fakt istnienia układów samoorganizujących w świecie w różnych skalach

1    w odniesieniu do różnych rzeczywistości, tak fizycznej, jak i biologicznej czy społecznej może generować nowe pytania i odpowiedzi, które są filozoficznie interesujące.

Na ile autorzy są świadomi, jest to pierwsza próba włączenia problematyki układów samoorganizujących do dyskusji teleologicznego opisu świata w jego różnych skalach czasowych i przestrzennych.

Pracę kończymy ostatnim rozdziałem, w którym opisujemy próby potraktowania Wszechświata kosmologów jako układu samoorganizującego się, tak w dużej skali, jak i na poziomie kwantowym, gdy on powstawał jako układ kwantowy.

2    Układy samoorganizujące w przyrodzie

2.1 Układy samoorganizujące w biologii

Powszechnie występującym zjawiskiem w przyrodzie jest powstawanie i funkcjonowanie układów i struktur biologicznych zarówno przy braku zewnętrznych, jak i wewnętrznych systemów sterujących. Tworzenie takich struktur jest efektem procesu samoorganizacji i występuje w różnych formach na każdym poziomie organizacji: komórkowym, całych organizmów oraz populacji i ekosystemów. Szczególne zainteresowanie się zjawiskiem samoorganizacji w układach biologicznych, intensywnie badanym wcześniej w fizyce i chemii, wynika z faktu, iż zasadniczym skutkiem tego procesu jest generowanie własności i zjawisk emergentnych, czyli takich, jakich nie mają poszczególne elementy zbioru, ale które pojawiają się po złożeniu tych elementów w zorganizowany układ. Biorąc pod uwagę fakt, że wiele struktur komórkowych, o imponującej złożoności, powstaje w procesie samoporząd-kowania się organicznych molekuł, pojawia się pytanie czy samoorganizacja mogłaby być

6