8009766897

dząc dużymi armiami, należało planować i organizować walkę, ponadto troszczyć się o zaopatrzenie, zakładać obozy warowne, zdobywać informacje o przeciwniku, organizować i kierować produkcją broni i sprzętu wojennego; zapewniać transport, wybierać drogi przemarszu wojsk, dogodne miejsca do rozegrania bitwy; utrzymywać łączność z wojskami i zapleczem, rozwiązywać wiele problemów zapewniających byt i działanie wojsk, często przez dłuższy okres czasu. Ponadto armie te wymagały szkolenia i nieustannych ćwiczeń przygotowujących je do wojny.

W okresie tym system dowodzenia wojskami zaczyna się stopniowo rozwijać i z czasem coraz bardziej rozbudowywać. Zwiększa się również przestrzeń, na której prowadzono bitwy, oraz rośnie znaczenie czynnika terenu. Wódz nie ogarnia wzrokiem całego pola bitwy, trudniej jest uszykować do niej wojska. Stwarza to znaczące trudności w ocenie sytuacji, podejmowaniu decyzji i dowodzeniu wojskami w czasie prowadzenia walki. Dodatkowo coraz liczniejsze i dłużej trwające wojny oraz rozszerzający się zakres zadań dowodzenia zaczął przerastać możliwości ich realizacji przez jednego człowieka. Wódz zaczyna otaczać się adiutantami, posłańcami, którzy przekazują jego rozkazy i zalecenia do wykonania niższym dowódcom¹.

Powstają pierwsze wyspecjalizowane organizacje, będące pierwowzorem dzisiejszego sztabu, które przejmują część zadań w zakresie dowodzenia wojskami od wodza - dowódcy armii. Tworzą się wówczas jakościowo inne warunki w obszarze dowodzenia. Dowódca mógł bowiem więcej czasu poświęcić na analizy i oceny związane z planowaniem oraz podjęciem decyzji o bitwie. Podnosi się tym samym jakość przedsięwzięć związanych z dowodzeniem.

Analiza literatury wskazuje, że pierwsze sztaby, a w zasadzie zespoły wspomagające wodza powstawały już w starożytności. W armiach spartańskiej i ateńskiej sztab pojawił się w VI wieku p.n.e. W armii macedońskiej Aleksandra Wielkiego sztab posiadał już wyraźnie zarysowany podział zadań i funkcji².

Podstawowe zadania realizowane przez starożytne sztaby to: wywiad, rozpoznanie przeciwnika, organizacja obozów, zakwaterowanie, transport i zaopatrywanie armii, w tym finanse, zawiadywanie kawalerią, inżynieria wojskowa, zapewnienie łączności oraz pomoc dowódcy w przygotowaniu bitwy, z czasem -kampanii, i przekazywanie rozkazów podczas jej prowadzenia. Ponadto w sztabie znajdowali się tłumacze, pisarze, niekiedy astrolodzy³ i wróżbici oraz naukowcy i inżynierowie⁴.

W początkach swojego istnienia sztaby spełniały funkcje pomocnicze, z czasem jednak, rozwijając się, zaczęły przejmować również funkcję doradczą, wspierając dowódcę w sprawach operacyjnych. Pod koniec ery starożytnej sztab przygotowuje już podstawy zamiaru dowódcy, ułatwiając mu podejmowanie decyzji,

1

   Mała encyklopedia wojskowa, t. 1. MON. Warszawa 1967, s. 321.

2

   J. Orzechowski, Dowodzenie i..., wyd. cyt., s. 72-104: J.D. Hittle, Sztab wojskowy, MON, Warszawa 1961, s. 28; A. Świderek, Hellada królów, PIH. Warszawa 1969, s. 24.

3

   J. Orzechowski, Dowodzenie..., wyd. cyt., s. 86, 99, 147.

4

   E. Yolkman. Nauka idzie na wojną. Warszawa 2002.