8002824113

kościelnego, w chwili gdy Astolf, król Longobardów, zająwszy północne i centralne Włochy, zagraża Rzymowi.

Rozkład imperium Karola Wielkiego, w którym Kościół odgrywał rolę dominującą jako generalny administrator i ośrodek kulturalny, pozbawia go oparcia i pomocy. Następuje okres demoralizacji i rozprzężenia. Papiestwo jednak znowu występuje jako obrońca, tym razem przeciw Arabom, którzy panując nad całym południowym, a także wschodnim i zachodnim wybrzeżem Morza Śródziemnego, zajmują Sycylię, Sardynię, Włochy południowe, skąd ich wypierają najazdy Normanów. Pod auspicjami papiestwa zaczynają się wyprawy krzyżowe.

Równocześnie reformy sprzyjają wzrostowi siły Kościoła. Zaczyna się sławna walka o inwestyturę, w której papież Grzegorz VII zwycięża cesarza Henryka IV. Ale walka toczy się i po śmierci obu przeciwników. Dwadzieścia dwa lata trwają boje Rzymu z Fryderykiem Barbarossą a później z jego synem. Po śmierci Innocentego III, który twardą i pewną ręką rządził Kościołem i miał w Europie pozycję nienaruszoną i mocną, występuje do walki o władzę przeciw Kościołowi Fryderyk II, król Sycylii, a potem jego nieprawy syn, Manfred. Dzięki pomocy Francji papiestwo zwycięża, cesarstwo ulega.

Następuje jednak z kolei upadek papiestwa. Bonifacy VIII toczy boje z Filipem Pięknym, królem Francji, od roku 1305 do 1378 trwa okres niewoli awiniońskiej papieży, całkowicie przez ten czas zależnych od monarchy francuskiego, w roku 1378 zaczyna się trwająca przez lat czternaście schizma zachodnia, pojawia się duch reformacji, uosobiony w działalności Johna Wyclifa, Jana Husa. Papiestwo już do dawnej potęgi nie wróci.

Inna siła społeczna zaczyna tymczasem rodzić się i wzrastać w całej Europie Zachodniej, a najszybciej we Włoszech. Jest nią mieszczaństwo. Rzemiosło, przemysł tekstylny i handel rozwijały się szybko, odkąd wyprawy krzyżowe otwarły basen Morza Śródziemnego; miasta bogacą się, przyśpiesza to proces różnicowania się ludności miejskiej, powstają w jej łonie antagonizmy klasowe. Miasta wytargowują lub wywalczają niezależność od feudałów. Wprowadzenie produkcji towarowej i pieniądza jako środka wymiany rewolucjonizuje dotychczasowe metody gospodarki: samowystarczalna gospodarka wiejska, owa podstawa ekonomiczna społeczeństwa feudalnego, przestaje mieć sens. Panom feudalnym nie opłaca się już utrzymywać drużyn rycerskich, bo nadmiar produkcji wolą sprzedać. Rycerstwo więc zamienia się powoli w warstwę dworaków, najemnych żołnierzy, wykolejeńców. Nie opłaca się również utrzymywać zbyt wielu chłopów, część więc zostaje wygnana z zagród, część - zamieniona na ujarzmioną warstwę pańszczyźnianych. Kościół również stara się zdobyć potęgę finansową naznacza więc podatki, sprzedaje odpusty i urzędy, czerpie korzyści z pielgrzymek. Pogoń za szybkim zyskiem, ideał bogactwa zaczyna zastępować dawne ideały, wytwarza się poczucie, że pieniądz decyduje o wszystkim.

„W wielu zacnych miastach - pisał w roku 1283 sławny prawnik francuski Philippe de Beaumanoir - widzimy, że ani biedni, ani średnie klasy nie mają żadnych urzędów w administracji miasta, lecz mająje bogaci, których wszyscy się obawiają z powodu ich majątku lub stosunków. I tak dzieje się, że są oni przez rok burmistrzami, sędziami czy skarbnikami, a na drugi rok wsadzają na te urzędy swych braci, siostrzeńców czy innych bliskich krewnych. I w ten sposób w dziesięć czy w dwanaście lat wszyscy bogacze mają stanowiska w administracji zacnych miast. A później, gdy gmina żąda rachunków, okazuje się, że je zdawali jeden drugiemu” (Coutumes de Bearnoisis).

Jednakże rozwój działalności handlowej, stosunki handlowe z obcymi, konkurencja handlowa rodzą również poczucie więzi narodowej, sprzyjają centralizacji władzy i tworzeniu się silnych, narodowych monarchii. Tak oto w tym okresie, który obejmujemy jedną nazwą „wieki średnie”, dokonywały się w Europie Zachodniej przemiany nie tylko gwałtowne, lecz i bardzo głębokie: powstanie i upadek klasycznego feudalizmu, powstanie i

9