8508893239

Anna Gomóła, Małgorzata Rygielska, Poradnik dla osób, wybierających...

„Wszystkie trzy pisma powyższe godne są przeczytania i wystudiowania” (s. 13). Wychowawcami, zdaniem Karłowicza, mogą być zarówno rodzice bądź opiekunowie dziecka, jak i jego nauczyciele. Tym samym uznał wychowanie⁴⁶ za kategorię nadrzędną, mieszczącą w sobie nauczanie i uczenie się - nie tylko ucznia, ale także rodzica, opiekuna, preceptora, nauczyciela. W takim ujęciu pedagogika stawałaby się, jak napisał w kilka lat później (w haśle pomieszczonym w Encyklopedii wychowawczej) Józef Kazimierz Plebański⁴⁷: „systematyczną nauką filozoficzną, z praktycznem zastosowaniem w dziele wychowania młodszych pokoleń”⁴⁸. Plebański zwrócił także uwagę, iż warto „określić jasno pojęcie dydaktyki, jako teoryi, z wskazaniem granic, jakie ją dzielą od pedagogiki czyli od nauki wychowania pod względem moralnym i obyczajowym”⁴⁹. Dydaktykę uznawano wtedy za część pedagogiki, podobnie jak metodykę⁵⁰. Karłowicza

⁴⁶    W XIX w., o czym świadczy hasło w encyklopedii Orgelbranda, wychowanie miało dwa znaczenia: potoczne (hodowanie, pielęgnowanie) i ścisłe (celowe „kształcenie życia duchowego”). Nauka, która zajmuje się celami i środkami wychowania, to pedagogika; łączy się ona z nauką o moralności (która zajmuje się celami życia) i psychologią (która wskazuje, jak oddziaływać na wychowanka); [brak autora], Wychowanie, w: Encyklopedyjapowszechna, t. 28, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografa, Warszawa 1868, s. 4-7; por. także: F.H. Lewestam, Pedagog oraz Pedagogika (Encyklopedyja powszechna, t. 20, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografa, Warszawa 1865, s. 494-497). Pedagogika w ujęciu Fryderyka Lewestama to „nauka podająca przepisy wychowania młodzieży”; wychowanie ma na celu „tak rozwinięcie sil fizycznych, jako też i władz umysłowych”. Wyróżnia się pedagogikę teoretyczną (to nauka zajmująca się teorią wychowania) i praktyczną (to sztuka, która uczy zasad i wskazuje najskuteczniejsze środki

„do rozwinięcia sił ciała i duszy”). Autorzy obu haseł powołują się na najważniejsze polskie opracowania w tym zakresie, czyli: O wychowaniu dzieci ze szczególnieyszem do płci żeńskiey zastosowaniem (W Drukarni K.R.W.R. i O.P., Warszawa 1828) Tomasza Dziekońskiego (1790-1875), pedagoga i autora podręczników; Chowanna czyli System pedagogiki narodowej, jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży (W księgarni Nowej, Poznań 1842, t.1-2) Bronisława Ferdynanda Trentowskiego (1808-1869), filozofa i pedagoga, oraz Pedagogika czyli nauka wychowania (Drukarnia Stanisława Strąbskiego, Warszawa 1845) Teodozego Sierocińskiego (1789-1857), profesora języka polskiego, literatury i pedagogiki.

⁴⁷    Józef Kazimierz Plebański (1831-1897) historyk Szkoły Głównej w Warszawie (w latach 60.), a wcześniej (1856-1958) nauczyciel języka polskiego w gimnazjum w Lesznie. Por. S. Konarski, Plebański Józef Kazimierz, „Polski Słownik Biograficzny” t. 26 (1981), s. 707-709.

⁴⁸J.K. Plebański, Dydaktyka, w: „Encyklopedyja wychowawcza”, t. 31 (1885), s. 379.

⁴⁹ Tamże, s. 379.

⁵⁰„Dzisiejsza nauka wychowania uważa dydaktykę za teoryją nauczania, to jest za jednę część pedagogiki, przyczyniającą się bardzo skutecznie do urzeczywistnienia ideałów edukacyi publicznej, której celem jest wychowanie moralne i intelektualne człowieka” - pisał Józef Kazimierz Plebański (Dydaktyka..., s. 377), a jednocześnie zwrócił uwagę, iż pojęcie dydaktyki podlegało nieustannym zmianom na przestrzeni dziejów i było różnie rozumiane. Stwierdził ponadto: „Wiemy z historyi pedagogiki, że z wyrazem »dydaktyka« łączono w różnych epokach odmienne nieco pojęcia: były czasy, gdzie wyraz dydaktyka obejmował szersze pojęcie teoryi nauczania, teoryi kształcenia umysłu młodzieży; były inne, kiedy stosowano go tylko do praktycznego nauczania przedmiotów nauki elementarnej, tak, że jeszcze nawet dzisiaj panują pod tym względem między uczonymi pewne różnice poglądów” (s. 377). Jego słowa wydają się wciąż aktualne: także współcześnie granice między dydaktyką a metodyką nauczania są dość płynne. Trudności nastręcza również podanie definicji kształcenia, które Wincenty Okoń uważa za „jedno z najmniej jasnych pojęć pedagogicznych”; por. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, s. 201. Nieco inaczej kwestię kształcenia rozstrzygają Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 2009, s. 87-88.

103