8508893246

Anna Gomóła, Małgorzata Rygielska, Poradnik dla osób, wybierających...

Wincenty Chełmiński (1850-1887) zwrócił się do Orzeszkowej z prośbą o wsparcie swoich planów; ona natomiast sprawiła, że do firmy dołączył (polecony przez swych dotychczasowych pracodawców) Wacław Makowski (1854-1929), który od 1873 r. (najpierw jako praktykant, a od 1876-pomoc-nik księgarski) związany był z wydawnictwem Gebethnera i Wolffa. Ponieważ pojawiły się problemy z otrzymaniem koncesji na otwarcie nowej księgarni, postanowiono nabyć istniejącą już placówkę założoną w 1876 r. przez Gustawa Wołłka i Stefana Romanowskiego, w której pracowała Aleksandra Moniuszkowa. Z tego też powodu Romanowski i Moniuszkowa zostali wspólnikami Orzeszkowej^{1 2 3 4}, która wystąpiła o pozwolenie na prowadzenie księgarni (czyli wydawnictwa i składu księgarskiego) oraz biblioteki. Otrzymany 24 lipca 1879 r. przez pisarkę dokument zawiera informację, iż w księgarni można było handlować „książkami we wszystkich językach oprócz żydowskiego”, natomiast biblioteka mogła posiadać publikacje „we wszystkich językach oprócz polskiego”⁵. Po otrzymaniu pozwolenia

Orzeszkowa nawiązywała stosunki z autorami, których prace chciałaby nakładem nowej księgarni wydać. Nawiązywała stosunki z wydawcami i księgarzami, od Gebethnera i Wolffa nabyła za 2.000 rb. wydawnictwa, a za drugie tyle wzięła w komis. Chełmiński okazyjnie nabył za 300 rb. bibliotekę wartości 1000 rb.⁶.

91

1

'Jak pisze Rosiak: „Oficjalnie były jeszcze inne osoby w nowopowstałej firmie, jak to czytamy w koncesji, mianowicie Romanowski i Moniuszkowa, lecz oni większej roli nie odegrali. Trójkę wyż wymienioną połączyły węzły bliższe: Chełmiński za żonę pojął wychowankę Orzeszkowej Wandę Zawistowską, Makowski wstąpił w związki małżeńskie z siostrą Chełmińskiego - Apolonią”; S. Rosiak, Księgarnia..., s. 6. Ludwika Życka (1859-po 1939, publicystka, poetka i działaczka; por. Wileński słownik biograficzny, red. H. Dubowik, L.J. Malinowski, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, Bydgoszcz 2002, s. 449) w pracy poświęconej tajnej oświacie na Wileńszczyźnie tak o tym pisze: „W roku 1877-1878 garstka młodzieży uzyskała jakimś fortelem pozwolenie na otwarcie księgarenki, która była pretekstem do skupienia młodych i prowadzenia z nimi pracy oświatowej. Niebawem zakupiła tę księgarnię Eliza Orzeszkowa i przy pomocy Wincentego Chełmińskiego

2

Wacława Makowskiego, prowadziła ideowo wychowawczą i handlową imprezę, będącą krótkim błyskiem

3

polskiego drukowanego słowa, gdyż już w r. 1882 została zamknięta a wspólnicy ukarani. Internowano

4

Orzeszkową w Grodnie, zesłano Chełmińskiego, rozciągnięto nadzór policyjny nad W. Makowskim”; L. Życka, Krótki rys dziejów tajnej oświaty polskiej na ziemi wileńskiej od 1880 do 1919, Wilno 1932, s. 5. Jeśli chodzi o Chełmińskiego został „przez władze rosyjskie deportowany do miejsca swego urodzenia” (urodził się w Orydu Królewskim); L. Uziębło, Chełmiński Wincenty Klemens, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 3 (1937), s. 279-280; natomiast Makowski przez kolejne dziewięć lat kierował księgamiąj. Zawadzkiego, a następnie prowadził własną firmę księgarską. Jako pierwszy założył w Wilnie polską wypożyczalnię na przełomie XIX i XX w. Ze względu na działalność zawodową i społeczno-kulturalną miał ciągle zatargi z cenzurą i władzami rosyjskimi; por. W. Makowski, Młodym kolegom po fachu. Wspomnienia starego księgarza na tle osobistych przeżyć, „Przegląd Księgarski” 1925, nr 5,7-8,10-11, s. 136-139,186-193,220-222,316-319,337-340.

5

S. Rosiak, Księgarnia..., s. 10-11,17-18.

6

Tamże, s. 18.