8508893241

Anna Gomola, Małgorzata Rygielska, Poradnik dla osób, wybierających...

Rządy, k[t]óre pozbawiły nas niepodległości, niedługo pozostawiły nam szkoły własne, lecz w krótkim czasie narzuciły nam system obcy duchowi i potrzebom narodu, nieraz wprost wrogi ideałom, wzczepianym młodzieży polskiej w rodzinie; system, podporządkowujący szkołę celom politycznym, wypaczający charaktery i przytępiający umysły dziatwy, której nie dano się rozwijać zgodnie z własną naturą i zasadami pedagogiki. [...] wówczas nauczanie domowe utraciło prawie zupełnie swój charakter wyłączny, paniczy-kowaty, cudzoziemski lecz przeistoczyło się w system najbardziej narodowy i postępowy, na jaki nas stać było w tak opłakanych warunkach. W domu uczyły się dzieci tego, czego im szkoła rządowa dać nie chciała, a prywatna często dać nie mogła: poznawały język ojczysty, historyą, literaturę na przekór wszelkim zakusom wynaradawiania; a jednocześnie więcej tu, niż w szkole, korzystały z tego, co spółczesny postęp pedagogiki przynosił⁵⁵.

Karłowicz nie pisał wprost o wychowaniu ani o nauczaniu domowym. Jednak to właśnie do wychowawców (w komentarzach przy zalecanych lekturach) zwracał się najczęściej. I choć nigdzie w Poradniku... nie sformułował expresis verbis pytań, jakie zadała w Przesądach w wychowaniu Waleria Marrene („Czego żądamy głównie od wychowania? jakie strony ma ono mianowicie podnosić? do wyrobienia jakich dążyć?”⁵⁶), to nie ulega wątpliwości, że udzielił na nie, choć nie wprost, odpowiedzi. Wychowanie - domowe i szkolne, służyć miało kształceniu określonych postaw. Także za pośrednictwem zalecanych w Poradniku... lektur.

A jakiż powinien być ten stan idealny? Taki, aby ojciec, matka, opiekun, słowem wychowawca sam wprzód przeczytał książkę, którą zamierza dać w ręce wychowanka. Idąc dalej w marzeniu, powiedzielibyśmy nawet, że jeszcze szczęśliwszą byłaby ta epoka, w którejby zgoła książeczkę dziecinną zastąpił sam wychowawca... Ale to może za śmiałe wymaganie: takiem przynajmniej dziś musi się wydać. Więc wracajmy do elementarzy. Nim lepsza doba nadejdzie, niech moja skromna wskazówka odegra rolę przyczynku, prostującego ścieżkę do pomyślniejszej przyszłości; (s. 6).

Widać wyraźnie, że poza bezpośrednim zaangażowaniem w przebieg procesu edukacyjnego Karłowicz wymagał od rodziców, opiekunów, preceptorów, odpowiedniego, uprzednio zdobytego wykształcenia. Wychowujący powinien znać lektury, które poleca swym podopiecznym, zapewne nie tylko ich treść, ale też wartość dydaktyczną i sposób oddziaływania na młodzież⁵⁷. Jest

⁵⁵ A. Szycówna, Nauczanie domowe, w: „Encyklopedya wychowawcza”, t. 7, s. 533.

⁵⁶W. Marrene, Przesądy..., s. 24.

⁵⁷Wątek ten pojawia się także wpracy Feliksa Kozubowskiego (por. K. [Kozubowski Feliks], O wyborze...).

105