8658359289

410

demograficznych na zespół innych zjawisk geograficzno-gospodarczych wysuwa demogeografię na czołowe miejsce.

Opis dzisiejszej ekumeny od strony czynników, które złożyły się na jej powstanie i rozwój, wymaga wejścia i w dziedziny innych nauk. Wpływ klimatu na organizm człowieka, zróżnicowanie rasowe i procesy aklimatyzacyjne muszą być uwzględnione w oparciu o takie nauki jak antropologia, biologia, klimatologia. Geograficzna nauka o ludności ma więc szeroki zakres i powiązanie z naukami o człowieku, które z niej czynią odrębną dziedzinę wiedzy geograficznej. Tylko w początkowym stopniu rozwoju geografii, kiedy jeszcze nie zaznaczyło się zróżnicowanie problematyki badawczej i nie nastąpił rozwój nauk specjalnych o człowieku, możliwe było łączenie ludności z osadnictwem.

Geografia osadnictwa

Przedmiotem badań geografii osadnictwa jest sieć osiedli i urządzeń występująca na powierzchni ziemi. Osiedla te służą człowiekowi, jego potrzebom nie tylko gospodarczym, ale i kulturalnym, obronnym i innym i tylko na tle tych potrzeb, które je powołały do życia, oraz na tle przyrodzonych i historycznie zmodyfikowanych właściwości ziemi mogą być zrozumiałe ich różnorodne formy i rozmieszczenie.

Ukształtowanie się sieci osadniczej i fizjonomii osad odbywa się w różnych okresach historycznych i dlatego geografia osadnictwa jest ściśle powiązana z historią osadnictwa. Historia funkcji osad jest o tyle przedmiotem badań osadnictwa współczesnego, o ile w dzisiejszym wyglądzie osiedli i ich sieci znajduje ona swój wyraz. Fizjonomia osiedli jest więc punktem wyjścia badań i zakreśla granice, jak daleko sięgnąć do historii. Wyznacza ona również granice orientujące, w jakim stopniu należy uwzględnić charakterystykę współczesnego życia gospodarczego, kulturalnego itd. Funkcje, które znajdują wyraz w zewnętrznym wyglądzie osiedli, odgrywają rolę czynników kształtujących wygląd osiedli i wyznaczają ich rozwój. Dlatego geografia ludności jest najściślej związana z geografią osadnictwa.

Geografia osadnictwa została w kierunku ekonomicznym ściśle zdefiniowana i z wszystkich działów geografii najprecyzyjniej ujęta. Przedmiotem badań geografii osadnictwa jest — zdaniem Dziewońskiego — „rozmieszczenie i struktura historycznie ukształtowanych terytorialnych ugrupowań ludzkich i związanych z nimi urządzeń trwałych i ich funkcji" ¹². W definicji tej zostały równorzędnie potraktowane skupienia ludności i urządzenia trwałe, czyli właściwe osady. Takie ujęcie definicji wiąże się z tendencją do łączenia geografii ludności i osadnictwa w jedną całość, co — moim zdaniem — nie jest słuszne. Natomiast podkreślenie konieczności rozwojowego ujmowania zjawisk w geografii osadnictwa jest ważną częścią koncepcji geografii osadnictwa, która wyznacza metodę pracy. Brak jest w definicji podkreślenia problemu powiązań osadnictwa z środowiskiem geograficznym, gdyż słowo „rozmieszczenie" nie daje wystarczającego wyznaczenia kierunku poszukiwań geograficz-

¹² Dziewoński K. Geografia osadnictwa i zaludnienia. „Przegląd Geograficzny" z. 4/1956.