8658359544

Psychologia

11

Obydwie te koncepcje nie zadowalają psychologów humanistycznych, którzy odwołując się do odmiennych podstaw filozoficznych, zaproponowali nową koncepcję człowieka oraz związane z nią formy terapii i kształtowania osobowości. W odróżnieniu od behawioryzmu, opierającego się na filozofii (neo)pozytywistycznej i pragmatyzmie, czy psychoanalizy, której korzenie widziano w myśli Arthura Schopenhauera - psychologowie humanistyczni podstawą filozoficzną czynią egzystencjalizm, personalizm i fenomenologię. Również pod względem metodologii zajmują stanowisko odmienne niż be-hawioryści lub psychoanalitycy. Ci pierwsi, zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferują techniki eksperymentalne (eksperyment laboratoryjny), drudzy zaś wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania aktualnego doświadczenia, stosując w tym celu różne odmiany opisu fenomenologicznego.

Zarówno behawioryzm jak i psychoanaliza mają jednak wspólną cechę - okazują się dwoma wersjami mechanistycznego determinizmu. Według be-hawiorystów zachowanie człowieka wyznaczane jest przez środowisko, według psychoanalityków przez czynniki wewnętrzne, takie jak popędy, potrzeby, instynkty. W obu przypadkach nie ma miejsca na podmiotową aktywność jednostki. Psychologowie humanistyczni sądzą natomiast, że podstawą stosunków międzyludzkich jest komunikacja i na niej, zwłaszcza na relacji: nadawca - komunikat -odbiorca, powinny skupić się badania psychologiczne. Przyjęto, że zachowanie człowieka zależy od obrazu rzeczywistości i jego poznania, zwrócono też uwagę na rolę empatii - emocjonalnego kanału komunikacji.

Podstawową właściwością człowieka jest rozwój, wyznaczony głównie czynnikami wewnętrznymi. Głównym celem ludzkiej aktywności jest dążenie do samorealizacji, która może przejawiać się w rozmaity sposób (twórczość, miłość, altruizm). Z natury swej człowiek jest istotą dobrą i twórczą, lecz właściwości te nie zawsze są realizowane, co wynika z niewłaściwych warunków społecznych, wadliwego systemu wychowawczego, indoktrynacji itp. Ujawnienie i aktualizowanie wewnętrznych możliwości (samorealizacja) ma dla człowieka większe znaczenie, aniżeli zaspokojenie popędów.

Istotnym składnikiem psychologii humanistycznej jest teoria potrzeb rozwinięta przez Abrahama H. Maslowa. Mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami są według niego potrzeby, pojmowane jako brak czegoś, wywołujący jednocześnie dążenie do zaspokojenia tego braku. Potrzeby tworzą układ hierarchiczny („piramida” Maslowa), z którego wynika, że zaspokojenie potrzeb niższych jest warunkiem zaspokojenia potrzeb wyższych. „Piramida” składa się z pięciu kategorii: u jej podstaw leżą potrzeby fizjologiczne, następnie potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba przynależności i miłości, godności i szacunku i - na szczycie piramidy - potrzeba sa-moaktualizacji.

Z czasem Maslow wzbogacił swą teorię podziałem na potrzeby typu D (deftciency) oraz potrzeby typu B (being). Pierwsze służą uzupełnianiu natural nych braków powstających w wyniku działalności człowieka, drugie zaś jego rozwojowi i doskonaleniu. Zaspokojenie potrzeb 1) prowadzi do redukcji napięcia motywacyjnego, niezaspokojenie do schorzeń. Zaspokojenie potrzeb B, zwanych też przeż Maslowa „metapotrzebami”, wzbogaca osobowość, ale bywa źródłem wzrostu napięcia. Niezaspokojenie potrzeb B prowadzi natomiast do „metachorób” (depresja, nerwice egzystencjalne), bądź do „metapato-logii” (apatia, alienacja, cynizm).

Odmienność potrzeb D i B szczególnie wyraźnie rysuje się w odniesieniu do miłości. Maslow przeciwstawia miłość typu D (deftciency love) - miłości typu B (/oh? for Being). Pierwsza jest po prostu jedną z potrzeb, obok potrzeby jedzenia, bezpieczeństwa i innych. Jest to miłość oparta raczej na braniu niż dawaniu, egoistyczna, niepozbawiona pewnej dozy niepokoju. Miłość typu B jest miłością do .bytu innej osoby, dlatego umożliwia najpełniejszą i najgłębszą percepcję człowieka, pozwala na dostrzeżenie w nim tych wartości, które pozostają niedostrzegalne dla innych. Osoby, które łączy miłość typu B, są