8658359546

z przejawami „codziennej aktywności”. Jak w życiu „stan zabawy i wesołości” nie jest wyraźnie oddzielony od „stanu pracy i powagi”. Dopełniając się wzajemnie symbolizują pełnię ludzkiej egzystencji.

Ukazując alegorie życia w formie świata dziecięcego w Dziecięcych zabawach Breugel wydaje się mówić: „wszyscy jesteśmy dużymi dziećmi”. Pod taką postacią życie jest skomplikowane ze względu na motywy postępowania, czasem przypomina sny i fantasmagorie, które przedstawione za pomocą groteski, karykatury oraz deformacji wprowadzają nas w tematy eschatologiczne oraz moralizujące.

To ciągle balansowanie pomiędzy powagą formy a groteską z elementami czarnego humoru, jest widoczne w niektórych średniowiecznych obrazach i drzeworytach, a także później u Hieronima Boscha. Jego charakterystyczne hybrydy - nadrealistyczne kojarzenia ludzi, przedmiotów oraz zwierząt - choć ukazują grozę życia, mogą wyzwalać absurdalny śmiech. Tryptyki Ogród rozkoszy ziemskich (Raj pierwotny, Raj rozkoszy i Piekła muzykantów) oraz Sąd Ostateczny ukazują charakterystyczne pęknięcie na linii świata niebiańskiego i ziemskiego, pełnego okrucieństwa, właściwie dominacji cierpienia i zła. Moralizatorskie treści wyrażają przeraźliwe monstra, sceny kaźni i tortur, odgrywanych niczym w grach elektronicznych mortal combat. Nadrealistyczna rekwizytornia kształtów, proporcji, alogicz-nych relacji przestrzennych czyni, że obrazy Boscha, trudne do jednoznacznego odczytania za sprawą złożoności symboli oraz alegorii, są prototypem komiksów, zagadek i rebusów. Jakby grają z widzem o utrzymanie tajemnicy głęboko ukrytych znaczeń. Zgłębianie ich jest pasjonującym przemieszczaniem się w labiryncie ikonograficznych znaków, które jak we wszystkich grach umysłowych i zręcznościowych nie zawsze dają poprawne rozwiązanie.

Ludyczność malarstwa Boscha zawiera się nie tyle w przedstawieniach, choć te w motywach i epizodach są tam obecne, ale dodatkowo w sferze ich odbioru przez widza.

Podobnie możemy odbierać niektóre dzieła Francisco Goi. W projektach do gobelinów (kartonach): Zabawa w ślepą babkę, Zabawa w małych olbrzymów, Kukła, Szczudła, a także w obrazie Pogrzeb Sardynki artysta w konwencji epoki ukazuje rozrywki, zabawy, święta swoich rodaków z ludu oraz ludyczne zachowania wyższych sfer. Ale już w grafikach z cyklu Kaprysy i Tauromachia ukazuje „niekonwencjonalny”, nieokiełznany i fantastyczny świat zwyczajów oraz obrzędowości Hiszpanów, nie będący wyłącznie obrazem odpoczynku i zabawy. Ekspresywny pełen grozy klimat tych prac wyraża mroczne tajemnice, których ikonografia jest równie skomplikowana jak u Boscha. Pełno tu upiorów, duchów, zjaw i zdeformowanych postaci. I w tym przypadku autor zmusza nas - obserwatorów do domysłów i przypuszczeń odnośnie ukrytej prawdy grafik.

Świat zabawy ukazywany w sztuce zawiera zatem wielopłaszczyznowe znaczenia. Można przedstawiać sceny rodzajowe z danym motywem gry i określoną narracją. Może artysta „grać z widzem” poprzez kamuflaż lub komplikacje ikonograficzne, może także nadać dziełu podwójne dno przesłania, z możliwością odbioru a rebours w stosunku do tego, co bezpośrednio widać. Bogactwo i przepych u Jacoba Jordaensa, Petera Paula Rubensa, karczemne zabawy w obrazach Adriana Brouwera, Davida Teniersa, szalona ekspresja fizjonomii pijaków i hulaków' u Fransa Halsa, biesiadujący i muzykujący u Hendricka Terbrugghena, a także maksymalne skupienie się na umykającej chwili w scenach Jana Vermeera van Delft, są świadectwem nie tylko wspaniałości uciech życia ziemskiego. Mają podtekst wa-nitatywny, ukazujący nieuchronność przemijania czasu, którego zgubny wpływ na wszystko co ulotne widoczny jest w zachowaniach łudzi oraz w kształcie i wyglądzie przedmiotów, owoców, kwiatów. Wtedy właśnie coś znaczy kruche szkło, jabłko nadgryzione przez owada lub nadpsute przez czas. Rozkwitający w swym pięknie kwiat oznacza początek przemijania, a lustro przypomina o iluzji i nieprawdziwości tego świata.

Taki sposób odczytywania scen rodzajowych w malarstwie tego okresu jest konsekwencją „ikonograficznego ciążenia”, kiedy metodą skojarzeń przenosimy treść znaczeń cząstkowych na całość zjawis-