8658359977

14 ARTYKUŁY

C mawiając dzieje Biblioteki posłużymy się zasadniczo istniejącymi opracowaniami^{1 2}, natomiast charakteryzując jej losy powojenne i sytuację obecną oprzemy się przede wszystkim na własnych obserwacjach³.

Myśl utworzenia polskiej biblioteki w Paryżu pojawiła się już u początków Wielkiej Emigracji. Zrazu na uchodźstwie zaczęły tworzyć się pomniejsze księgozbiory, związane z ugrupowaniami politycznymi czy stowarzyszeniami naukowymi. Ich zadania były różne — od doraźnych informacyjnych (czytelnie prasy i najnowszych książek), poprzez oświatowe, do planowej akcji gromadzenia dokumentów przeszłości w trosce o to, aby nie przepadły archiwa osób prywatnych czy instytucji emigra-cyjnych. Inicjatywy takie spotykały się z życzliwym wsparciem francuskiej opinii publicznej. Pierwszym dokumentem tyczącym utworzenia przyszłej Biblioteki Polskiej był „Apel do cywilizowanych narodów”. Wystąpiło z nim francuskie towarzystwo „Societe de Civilisation”, którego członkiem był m.in. generał La Fayette. Teł^t tej odezwy, opublikowanej 25 listopada 1833 r._f ułożył Adam Mickiewicz.

Pierwsze kroki organizacyjne podjęto jednak dopiero pięć lat później z inicjatywy jednego z nestorów emigracji polskiej Juliana Ursyna Niemcewicza, który zaproponował połączenie niewielkich wtedy jeszcze zbiorów Towarzystwa Pomocy Naukowej (1060 tomów), Towarzystwa Literackiego (368 t.) i jego dwóch wydziałów: Wydziału Historycznego (537 t.) oraz Wydziału Statystycznego (120 t.). Połączone zbiory (2085 tomów) stanowiły zaczątek Biblioteki Polskiej. Akt fundacji Biblioteki spisano na posiedzeniu Towarzystwa Literackiego 24 listopada 1838 r. podkreślając w nim, że Biblioteka ma być „przeznaczona na własność narodową, po oswobodzeniu Polski wcielona zostanie do Głównej Biblioteki Krajowej”, a zadaniem jej będzie gromadzenie wszelkiego typu dokumentów dotyczących historii Polski. Według słów Karola Sienkiewicza, sekretarza Towarzystwa i pierwszego kierownika Biblioteki, miała ona stać się „pomnikiem w centrum Francji przypominającym bez przerwy Polskę”. Akt fundacji stanowił dalej, że władzą dla Biblioteki będzie Rada Biblioteczna, ustanawiająca regulaminy działania instytucji, angażująca bibliotekarzy, wynajmująca lokal i czuwająca nad polityką gromadzenia zbiorów. Pierwszym prezesem Rady został Adam Jerzy Czartoryski.

Otwarcie Biblioteki nastąpiło w wynajętym lokalu przy ulicy Duphot na prawym brzegu Sekwany. Czytelnia otwarta była dla czytelników w godzinach od 13 do 16. Zbiory w pierwszym okresie działalności pla-

1

Przy opracowaniu historii Biblioteki wykorzystano następujące prace: L. Gadon: Z życia Polaków we Francji. Paryż 1883; F. Pułaski: Biblioteka Polska w latach 1893-1948. Paryż

2

1948; H. Salska: Towarzystwo Historyczno-Literackie z czasów Wielkiej Emigracji 1832-1893 (nieopublikowana praca doktorska. Obecnie w Archiwum PAN Warszawa, sygn. 111-55); JD. Rederowa: Polski emigracyjny ośrodek naukowy we Francji w latach 1831-1872. Wrocław 1872 (rozdział: Biblioteki — warsztaty pracy badaioczej); B. Góra: Biblioteka Polska w Paryżu. Okres emigracyjny 1838-1893. „Probi. Pol. Zagr.” 1975 T. 9 s. 39-81; D. Rederowa, B. Jaczewski, W. Roibleckl: Polska Stacja Naukowa w Paryżu w latach 1893-1978. Wrocław 1882.

3

* Autor byl kilkakrotnie czytelnikiem Biblioteki, a za ostatnim pobytem (październik 1881) zapoznał się z aktualnym opracowaniem zblorbw, stanem magazynbw i możliwościami kadrowymi. Instytucji.