8658359163

Regiony geograficzne 491

wprowadzają gleby, będące zresztą wytworem klimatu działającego na powierzchnię skalną, a ta powierzchnia skalna jest z kolei rzeczy wytworem procesów geologicznych. Jeżeli więc różnice klimatyczne pozwalają na wyróżnienie wielkich regionów, to budowa geologiczna i wzniesienie ułatwiają wyodrębnienie jednostek mniejszych, mieszczących się nieraz w obrębie tamtych większych obszarów klimatycznych. Klimat i gleba uwidaczniają się najlepiej w szacie roślinnej, stąd też pewne, najbardziej rzucające się w oczy zespoły florystyczne, jak np. obecność lasu, przyjmowane są za cechy typowe danych regionów, choć właściwie są one tylko cechami wtórnymi.

Widzimy, że pojęcie regionu geograficznego łączyć się może z pojęciem krajobrazu, ale nie są one identyczne. Krajobraz jest tylko cechą fizjoncmiczną, opartą na wyglądzie zewnętrznym. Pojęcie krajobrazów naturalnych wprowadził do nauki Humboldt w r. 1808. Później zaczęto wyodrębniać coraz to więcej różnych krajobrazów, klasyfikując je na naturalne i antropogeniczne, tj. będące dziełem rąk ludzkich, jak np. wielkie miasta, pola uprawne na miejscach wyrąbanych lasów, lub zmeliorowanych bagien. Jednakże poszczególne krajobrazy nie pokrywają jednostajnie regionów geograficznych, tworzą często wyspy jednych wśród drugich i nie odzwierciedlają kompleksu cech geograficznych, stanowiących o indywidualności danego obszaru. Pojęciem krajobrazu chętnie się posługuje geografia niemiecka, tym bardziej, że Kulturlandschajt można było zarachowywać na poczet dorobku niemieckiego, co już prowadziło prosto do Lebensraumu.

Wyodrębnienie i rozgraniczenie poszczególnych regionów geograficznych nastręcza wiele trudności i nie może być dokładnie przeprowadzone. Ideałem byłoby ujęcie czynników przyrodzonych, działających w danym regionie w funkcje matematyczne, a na tej drodze osiągnęłoby się ścisłą charakterystykę środowiska geograficznego. Niestety geografia z natury rzeczy jest odległą od stosowania takiej metody. Jeżeli w warunkach laboratoryjnych można badać zjawiska przyrody w odosobnieniu od innych, z jakich bądź względów nie pożądanych dla nas, to w wielkim gmachu laboratorium przyrody należy brać w rachubę wszystko, a przecież nie wszystko poddaje się dociekaniu na miarę i wagę. Próbowano wyodrębniać poszczególne regiony, zwłaszcza mniejsze, w ten sposób, że kolejno rozpatrywano rozmieszczenie różnych cech przyrodzonych, a nawet faktów lub zdarzeń wykonanych przez człowieka, a obszar na którym występowała największa liczba rozpatrywanych cech, miał być właśnie regionem geograficznym.

Trudność w rozgraniczaniu regionów pochodzi stąd, że zjawiska geograficzne w swym rozprzestrzenieniu się nie urywają się nagle, lecz zjawiają się, lub zanikają stopniowo, a nawet same regiony przesuwają się i zmieniają. Najważniejszą przyczyną są tu‘ wahania klimatyczne. Wiadomo np., że przed 4—5 tysiącami lat klimat Europy był bardziej suchy i ciepły niż dziś. Pogorszenie klimatu przesunęło strefy klimatyczne na południe, spychając tym samym step i powiększając obszar lasu.

Pogorszeniem klimatu na Półwyspie Skandynawskim objaśnia się też przybycie starożytnych Germanów na południową stronę Bałtyku, co miało poważne konsekwencje w rozmieszczeniu ludów Europy Zachodniej. Zmiany warunków geograficznych mogą też zachodzić wskutek obni-