9003499528

II. MIEJSCE ROZUMIENIA W FILOZOFII WITTGENSTEINA

W rozdziale tym przedstawię pojęcie rozumienia w późnej filozofii Wittgenteina i różne jego ujęcia, które zmieniały się wraz z ewolucją późnych poglądów austriackiego filozofa na ten temat. Zgodnie z pewnymi interpretacjami można powiedzieć, że ewolucja ta przebiega zgodnie z rozszerzaniem się kontekstu sensu: od rachunku logicznego opisanego w Traktacie, poprzez wielość rachunków i gier językowych aż do ostatnich tekstów, gdzie obok wielości gier językowych mowa jest o pewnych, bardziej ogólnych, podstawach sensu wyrażeń językowych²⁷⁷. Najpierw więc przeanalizuję rozumienie w aspekcie gier językowych. Ten etap rozważań ma charakter negatywny, bowiem dowiadujemy się, czym rozumienie nie jest, pozostając jednocześnie bez żadnej pozytywnej jego definicji. Następnie postaram się o pozytywne zdefiniowanie rozumienia w oparciu o pojęcie form życia i o odpowiedź na pytanie, czy rozumienie jest rodzajem warunku możliwości pojęciowego myślenia, ugruntowaniem, podstawą, tłem naszego myślenia i używania języka. Dodatkowym elementem rzucającym światło na Wittgensteinowskie pojęcie rozumienia będzie porównanie go z kwestią interpretacji, czym zajmę się w części trzeciej tego rozdziału.

1. Czy rozumienie jest tylko sra językowa?

W charakterystyczny dla siebie sposób Wittgenstein podejmuje problem zjawiska rozumienia na drodze analizy tego pojęcia oraz innych słów z nim związanych poprzez badanie sposobów ich użycia w języku potocznym, a także na drodze porównania tych pojęć z innymi, takimi jak: myślenie, wyobrażanie sobie, oczekiwanie, itp. Nie ulega wątpliwości, że te analizy są krytyką stanowiska wyłożonego w Traktacie, inspirowanego głównie poglądami Frege go. Późniejsze teksty, począwszy od Niebieskiego i brązowego zeszytu, w jeszcze większym stopniu niż Traktat, zrywają z mentalistycznym i psychologicznym pojęciem rozumienia i wyjaśniają zjawisko rozumienia za pomocą podo-277

Por. M. Soin: Gramatyka i metafizyka. Problem Wittgensteina, Wrocław, 2001, s.192 oraz D. Pears: Wittgenstein. Tłum. K. Gurczyńska, J. Gurczyński. Warszawa 1999, s. 92.

101