img043

Znaczenie przestrzeni oraz rozumienie kompetencji przestrzennych

W rozdziale tym zamierzam przyjrzeć się nieco dokładniej przestrzeni, jaką zajmuje, dysponuje i wytwarza przedszkole oraz kompetencjom przestrzennym doświadczanym i nabywanym przez wszystkich aktorów społecznego życia przedszkola.

Sam sposób pojmowania przestrzeni w literaturze jest bardzo zajmujący ze względu na wielość znaczeń i rozmaite konotacje. Matematycy zajmują się przestrzenią jako ideą abstrakcyjną, fizycy jako jedną z własności materii. Przestrzeń rozumiana jako środowisko naturalne, wykształcone w określony sposób w toku ewolucji, jest przedmiotem badań nauk przyrodniczych i geograficznych. Natomiast przestrzeń jako twór ludzki, antropogeniczny, kulturowy i społeczny, wytwarzany przez jednostki, grupy i zbiorowości ludzkie, jest przedmiotem badań między innymi architektów, socjologów, filozofów; psychologów, pedagogów.

Przestrzeń jako laka określa lub wyznacza czyjąś prywatność, intymność i własność. F. Znaniecki zwrócił uwagę na jej wymiar symboliczny, naznaczony przez uczucia, emocje i wartości, kiedy pisał: „Zespoły ludzkie, zwłaszcza zespoły tworzące grupy zorganizowane (jak osoby znajdujące się w przedszkolu — przyp. aut. E.S.), zwykle mają w sferze zbiorowego doświadczenia i działania pewne w artości przestrzenne, które traktują jako wspólną «wartość» nic w sensie czysto ekonomicznym, lecz w tym ogólniejszym znaczeniu, że nimi wspólnie «władają», posługując się nimi dla wykonywania czynności zbiorowych lub upoważniając jednostki do posługiwania się nimi, przy wykonywaniu pewnych czynności indywidualnych”. ¹⁹⁴ Istnieje więc obok przestrzeni fizycznej — obiektywnej, przestrzeń symboliczna — subiektywna.

Opisując przestrzeń subiektywną i obiektywną Yi-Fu Tuan stwierdza: „Przestrzeń subiektywna należy do dziedziny umysłu: oznacza serce rzeczy, «we-wnętrzny» aspekt doświadczenia: symbolizuje ją pionowa oś biegnąca od zenitu do podziemnego świata. Przestrzeń obiektywna rozchodzi się promieniście od każdej subiektywnej osi i jest w zasadzie horyzontalną płaszczy zną zorientowaną zgodnie z czterema podstawowymi kierunkami'’.¹⁹⁵

Przestrzeń, poza tym co oznacza i co w sobie zawiera, charakteryzuje się różnym stopniem dostępności. Może być otwarta lub zamknięta, może być otoczona granicami ściśle określonymi, umownymi bądź symbolicznymi.

¹⁹⁴    F. Znaniecki, Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1938, z. 1, s. 91-94.

¹⁹⁵    Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, PIW, Warszawa 1987, s. 155.

127